Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
Koroner arter hastalýðý
Kalbimiz, vücudumuza kan taþýmaktan sorumlu, güçlü kaslý bir pompadýr. Diðer kaslar gibi kalbimizin de gerektiði gibi çalýþabilmesi için sürekli kan akýþý gerekir. Kalp kasýnýz iþini yapmasý için ihtiyacý olan kaný koroner arterlerden (tacdamarlar) alýr. Koroner arterlerin çaplarý ortalama 3.6-10 mm arasýdýr. Organlarýmýzýn çalýþmalarý için gerekli olan maddeleri taþýyan kaný pompalamakla görevli olan kalp, bu görevini yapmak için dakikada ortalama 70 kere kasýlýr ve her kasýlmada ortalama 70 ml kaný organlarýmýza gönderir. Ortalama bir insan ömrü boyunca, kalbimiz yaklaþýk 2.5 milyar kez kasýlmakta ve bu süre boyunca 180 milyon litre kaný vücudumuza pompalamaktadýr.
Kalp ve damar hastalýklarýna baðlý ölümler tüm ölümlerin yarýsýný oluþturmaktadýr ve halen ölümlere neden olan hastalýklarda 1. sýradadýr. Kalp hastalarýnýn %75’i aterosklerotik (kireçlenmeye baðlý) koroner arter hastalýklarýdýr. Koroner arter hastalýðý sýklýkla 40 yaþ sonrasýnda görülür. Erkeklerde kadýnlara göre yaklaþýk dört kat daha sýk görülür. Kadýnlarda bulunan östrojen hormonu menapoz öncesi koruyucudur. Bu nedenle kadýnlarda görülme þýklýðý bu hormonun azaldýðý menopoz sonrasý dönemde artar. Erkeklerde en fazla 50-60 yaþlarý arasýnda, kadýnlarda ise 10 yýl gecikmeyle 60-70 yaþlarý arasýnda görülür. Hastalýk Erkeklerde sýk görülmesine raðmen kadýnlar daha çok ölmektedir.
Koroner arterlerin anatomisi
Koroner arterler kalbi besleyen atar damarlara (taç damarlara) verilen genel isimdir. Koroner arterler, kalpten çýkan aort damarýnýn ilk dallarýdýr. Genellikle sol ve sað koroner arter olmak üzere iki adet koroner arter bulunur. Sol ana koroner arter kalbin önüne ve arkasýna giden iki önemli dal verir. Sonuç olarak üç ana koroner arter sisteminden bahsedilebilir.
Koroner arterlerin iç yüzeyleri pürüzsüzdür ve kan akýþý sorunsuz seyreder. Ayný zamanda damar içi hücreler damarýn açýk kalmasýný saðlayan maddeler salgýlarlar. Koroner damarlarýn çok farklý etkenler ve mekanizmalar sonucunda daralmasý sonucunda ateroskleroz (damar sertliði) dediðimiz damar týkanýklýðý baþlamýþ olur. Ateroskleroz dediðimiz olay baþladýðýnda damarýn elastikiyeti de azalýr ve ihtiyaç halinde fazla kan geçiþi için geniþlemesi gerekirken bunu yapamazlar. Bütün bunlarýn net sonucu kiþi efor yaptýðýnda kalbin buna cevap verebilmesi için gerekli kan kalp kasýna gidemez ve belirtiler baþlar.
Arteroskleroz damar duvarýnda yað parçacýklarýn birikimi ile oluþan ve damarlarýn lümenini (boþluðunu) týkayarak normal kan akýmýný engelleyen patolojik bir süreçtir. Geliþen fibröz Plak damarda %50 ya da daha fazla bir týkanmaya neden olursa bir direnç oluþur, bir basýnç farký oluþur ve beslenme bozukluðu geliþir. Fibröz plakta daha sonra kireçlenme, pýhtý oluþumu, plak içine kanama ve keseleþme gibi farklý komplikasyonlar geliþebilir.
Koroner arter hastalýðýnda þikayetler ne olabilir?
Hastalýðýn erken evresinde, koroner damarlarda henüz ileri darlýk oluþmamýþken, hiçbir bulgu olmayabilir. Hastalýk ilerledikçe ve damarýn içindeki darlýk arttýkça, koroner arterler kalbin oksijen ihtiyacýný karþýlayamaz hale gelir ve bu durumda anjina pektoris denilen tipik göðüs aðrýsý ortaya çýkar. Bu aðrý baþta egzersizle ilgilidir. Özellikle yokuþ yukarý giderken ya da merdiven çýkarken ya da yemek sonrasýnda göðüs ortasý olmak üzere, sýklýkla sol kola ve çeneye yayýlan sýkýþtýrýcý, baský yapan tarzda bir aðrýdýr. Farklý þekillerde de ortaya çýkabilir. Dinlenmekle 5-10 dakikada geçer. Hastalýk daha da ilerlediginde göðüs aðrýsý ve sýkýþma hissi istirahat halinde de gelmeye baþlayabilir. Bu çok daha ciddi bir durumdur ve Kalp krizinin ilk habercisi olabilir. Bu aðrý çok þiddetli ise ve daha uzun süre devam ederse (20 dakikadan uzun) kalp krizi olasýlýðý akla gelmelidir. Hastalýðýn ileri dönemlerinde ve koroner arterlerde ani bir týkanma ile kiþi Kalp krizi geçirebilirBeraberinde geliþen ritm bozukluðu ( tedaviye yetiþemeyen hastalarýn 50% kadarý evde bu nedenle ölür) ve kalbin pompa gücü çok azalabilir hatta tamamen durabilir ve hasta eðer müdahale edilmezse hayatýný kaybedebilir. Kalp krizinde aðrý karakter ve yerleþim açýsýndan anjina pektorise benzer. Ancak ondan daha þiddetli ve uzun sürelidir. egzersizle ilgili deðildir. huzursuzluða ve þiddetli bir korkuya, ölüm korkusuna yol açabilir. Bu durumda zaman kaybetmeden en yakýn acil servise baþvurulmalýdýr. Ýdeal þartlarda krizin baþlangýcýndan sonra ilk 90 dakikada müdehale edilmeli yani damar anjiyografi yöntemi ile balon stent ile yine açýlmalýdýr.
Bazen koroner arter hastalýðýnýn göðüs aðrýsý belirtisi vermeyebileceði, sadece nefes darlýðý yapacaðý ya da ilk belirtisinin kalp krizi olabileceði de unutulmamalýdýr (örneðin þeker hastalarýnda görülen durum). Koroner arter hastalýðýnýn kadýnlardaki belirtileri çoðu zaman erkeklerdeki belirtilerden farklýdýr. Örneðin, kadýnlarda (%45 kadarýnda) kalp krizi su belirtileri gösterebilir olaðandýþý hýzda kalp atýþý, nefes darlýðý, karýn aðrýsý, bulantý veya sadece yorgunluk . Bu durum kadýnlarda kalp krizinin atlanmasýna ve dolayýsiyla kalp krizi teþhis ve tedavisinde gecikmelere ve buna baðlý ölümlerde sebep olabilmektedir. Bu bakýmdan kadýnlarda þüpheli durumlarda ve risk faktörleri olmasý halinde ayýrýcý tanýda kalp krizi de düþünülmelidir.
Koroner arter hastalýðý için risk Faktörleri nelerdir?
Risk faktörlerini deðiþtirilebilen ve deðiþtirilemeyenler olarak ikiye ayýrýyoruz:
Deðiþtirilemeyen risk faktörleri: Genetik yatkýnlýk ailesinde erken yaþta koroner kalp hastalýðý hikayesi olanlar, cinsiyet: Koroner arter hastalýklarý erkeklerde kadýnlardan daha sýk görülmektedir. Kadýnlarda menopoz sonrasý erkeklerle eþit seviyeye gelmektedir, ileri yaþ: Ateroskleroz çocukluk çaðýnda baþlar ve zamanla ilerleyerek erkeklerde ortalama 40-50 li yaþlarda ortaya çýkar, diyabet: Þeker hastalarýnda damar týkanýklýðý geliþme oranlarý normal bireylere göre çok daha fazladýr, kiþilik yapýsý,stress: yoðun iþ temposu ve stresin kalp hastalýklarýnýn geliþimini ve Kalp krizini tetiklediðini göstermiþtir.
Deðiþtirilebilen risk Faktörleri :Sigara, hipertansiyon, obezite, kan yaðlarýnýn yüksekliði, egzersiz yokluðu sayýlabilir
Koroner arter hastalýðýnda taný yöntemleri
Koroner kalp hastalýklarýnda en iyi vurgulanmasý gereken konu hastalýðýn kalbe zarar vermeden teþhis edilmesidir. Hastalýk olmayan bireylerin de 40 yaþ üzerinde koroner arter hastalýðý yönünden check-up tan geçmesi öneriliyor.
Koroner arter hastalýðý tanýsý için öncelikle bir kardiyoloji uzmanýnýn muayenesi gerekir. Bu muayene sonrasýnda elektrokardiyografý çekilir. Elektrokardiyografi kalpteki atým bozukluklarý ve geçirilmiþ enfarktüs hakkýnda doktora ilk temel bir fikir verebilir. Bundan sonra gerekli görülürse eforlu elektrokardiyografi denilen inceleme yapýlabilir. Bu incelemede hasta bir koþu bandý (ya da bisiklet kullanarak) üzerinde koþarken kalp elektrosu kaydedilir. Koroner arterlerin kalbi besleme düzeyini indirek gösteren bir tetkiktir. Çok güvenilir olmayabilir çünkü hastanýn gerçekten testi gerektiði kadar yapmasý þarttýr onun yanýnda yanlýþ negatif, yanlýþ pozitif (yani þüpheli) çýkma olasýlýðý vardýr. Bu durumda kardiyolog gerekli görürse, stress eko, stress-MR, talyum miyokard sintigrafisi veya PET (dikkat iþin alýnýyor çok nadir seçerek yapýlmalý) yöntemleri ile kalp kasýnýn nasýl beslendiði indirek gösterilebilen görüntülü yöntemler kullanýlabilir. Bunun yanýnda BT-CT Anjio (dikkat iþin alýnýyor, limitli , çok seçerek, nadir yapýlmalý) , MR Anjio ile damar yapýsý gösterilebiliyor Bu yöntemler þüpheli ya da patolojik çýkarsa koroner arter anatomisini tam olarak gösterecek koroner anjiografi yapýlýr Þikayeti olan þüpheli vakalarda yani pretest olasýlýðý yüksek gruplarda bu ikincil ara testler atlanýlýp direk anjiyografi yapýlabilir.
KORONER ANJÝOGRAFÝ
Koroner anjiografi halen koroner arter hastalýðýnýn tanýsýnda altýn standart olarak duruyor.
Kasýk veya koldan yapýlabilmektedir. Atar damara bir kateter ile girilerek verilen bir boyalý madde (kontrast) ile damarlar görünür hale getiriliyor. Kalp damarlarýnýn anatomisi, darlýklarýn þekli, daralmanýn oraný tespit ediliyor. Koroner anjiografi iþleminden sonra hasta ayný gün taburcu edilebiliyor. Koroner anjiyografi sadece taný amaçlý deðil tedavi amaçlý olarak da kullanýlýyor. Bu durumda týkalý damar tesbit edilen kiþilerde damar balonla geniþletilip direk stent konabiliyor.
Koroner anjiografi sonrasý koroner arter hastalýðý tespit edilen hastalar anjiyo sonucuna göre tedavi ediliyorlar. Bir kýsmýna yani týkanýklýðý ileri olmayan ve kanlanmaya sorun olmayan vakalarda sadce ilaç tedavisi yeterli olabiliyor (kolesterol ilacý ve aspirin gibi). Damar týkanýklýðý kritik seviyede ve uygun damarlarda ise balonlu stent (ilaçlý ya da ilaçlý) ile damar açýlabiliyor. Diðer grup hastaya da yani koroner damar hastalýðý çok ileri ya da balonlu stente anatomik olarak uygun deðil, kritik damarlarda koroner bypas ameliyatý öneriliyor. Bu kararlarý tabii ki hastaya göre kalp damar cerrahi ve kardiyolog un beraber vermesi gerekiyor.
Bypass ameliyatý nedir
Koroner bypass ameliyatlarý Koroner bypass ameliyatýnda, bacaktaki safen veni denilen toplardamar alýnarak ya da göðüs kemiðinin iki tarafýndaki atardamarlar, ya da kol atardamarlarý kullanýlarak týkalý koroner damarýn besleyemediði alanlarýn bu damarlar aracýlýðýyla köprülendirme ile kanlandýrýlmasýdýr.
Týp uygulamalarýnda her giriþim belirli oranda risk içerir. Fakat günümüzde hastanýn genel durumu esas alýnmak üzere çok düþük risklerle koroner anjiografi ve by pass amelliyatý yapýlabiliyor.Zaten kardiyolog veya kalp damar cerrahi her iki yöntemin risklerini giriþim veya ameliyat öncesi detaylý anlatmaktadýr.
Koroner arter hastalýðýnýn ilerlemesi nasýl önlenir?
Koroner arter hastalýðý kronik ve ilerleyici bir hastalýk olduðundan ömür boyu önlem ve tedavi gerektirir. Öncelikle korunma tedbirlerinin alýnmasý çok önemlidir.Hipertansiyonu olanýn tansiyonu, þeker hastalýðý olanýn þekeri , kan yaðlarý yüksek olanýn (özellikle LDL) kolesterol deðeri düþürülür. Sigara içenler sigarayý býrakýr. Fazla kilosu olanlar kilo verip daha hareketli bir yaþam için önlem almalýdýr.
Klasik koroner arter hastasýnýn ömür boyu alacaðý ilaçlar 4-5 ilaç kadardýr. Hastalar bunu baþtan bilip, kabul edip kendi kendilerine ilaçlarý kesmemelidirler. Koroner arter hastalýðýnda, kullanýlan ilaçlar koroner arterlerin geniþletilerek ya da kalbin oksijen ihtiyacýný azaltýlarak anjina pektoris ataklarýnýn önlenmesine yöneliktir (betablokerler, nitratlar) . Ayrýca kaný sulandýran ve pýhtý oluþumunu engelleyen ilaçlar ( yani aspirin) ömür boyu verilir bunun yanýnda stentin týkanmasýný önleyen ek pýhtý oluþumunu engelleyen stentli hastalarda belli bir süre ( 6-12 ay yada vakaya göre daha uzun) aspirin ile birlikte alýnan ekstra pihti olusumunu engelleyen ilaclar yeniden stentin tikanip enfarktüs geçirme riskini azaltýr.Bu ikinci tür ilacýn (clopidogrel, prasugrel gibi) süresini tedavi eden kardiyolog belirler ve ilacin alýnmasý hayatý önem taþýr. Tüm bu tedavilerin mutlaka kardiyoloðun önerisiyle yapýlmasý gerektiði unutulmamalýdýr.
Genel önerimiz koroner hastalýðý olan hastalarýn yýllýk kontroller dahilinde kardiyologlarýna görünmesidir. Bu þekilde ilerleyici bir hastalýk olan koroner arter hastalýðýnýn ilerlemesi (sorgu, þikayetler, muayene, efor testi ile ) yönünde bulgu olmasý halinde erken müdehale olasýlýðý mümkündür. Ayrýca var olan tedavi edilebilir risk faktörlerini (hipertansiyon, diyabet , kolesterol yüksekliði) kontrol edilip gerekli ilaç düzenlemeleri yapýlabilir. Hastalarýn kendilerinin düzeltebileceði risk faktörleri (kilo, sigara ve hareketsizlik) konusunda yapacaklarý katký da çok önemlidir. Bu durum Ýsviçre`de öðretim üyeliði yaptýðým Üniversite`de isteyen hastalarda bir ayaktan rehabilitasyon programý dahilinde sistematik olarak ele alýnmaktadýr. Bu programlarda kardiyolog, beslenme uzmaný, psikolog, sigara danýþmanlarý, fizyoterapistler el ele çalýþýp hastayý desteklemektedirler.Bu programlar saðlýk sigorta þirketleri tarafýndan desteklenmekte hastalýðýn geleceðine yapýlan önemli bir yatýrým olarak görülmektedir.
Koroner arter hastalýðýndan korunma yollarý nelerdir?
Öncelikle sigara içilmemesi gerekir. Çünkü sigara en önemli risk faktörlerinden biridir. Yüksek kolesterol düzeyinin koroner arter hastalýðý geliþimine direkt etkisi olduðundan, kan kolesterol düzeyleri ilaç tedavisiyle normal düzeylere çekilmelidir. Düzenli egzersiz yapýlmalýdýr. Fazla kilodan kaçýnýlmalý, boya göre uygun olan kiloya inilmelidir. Her gün yapýlan düzenli yürüyüþlerin koroner arter hastalýðýndan korunmada önemli rolü vardýr. Yüksek tansiyon ya da þeker hastasý olanlarýn kontrol altýna alýnmasý önemlidir. Ayrýca stresli yaþantýdan da uzak durulmalýdýr.
Risk faktörleri olan 40 yaþ üzeri olan kiþilerin düzenli kardiyolojik kontrollerini yaptýrmalarý önerilir
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
nazan.walpoth@insel.ch
Kalbimiz, vücudumuza kan taþýmaktan sorumlu, güçlü kaslý bir pompadýr. Diðer kaslar gibi kalbimizin de gerektiði gibi çalýþabilmesi için sürekli kan akýþý gerekir. Kalp kasýnýz iþini yapmasý için ihtiyacý olan kaný koroner arterlerden (tacdamarlar) alýr. Koroner arterlerin çaplarý ortalama 3.6-10 mm arasýdýr. Organlarýmýzýn çalýþmalarý için gerekli olan maddeleri taþýyan kaný pompalamakla görevli olan kalp, bu görevini yapmak için dakikada ortalama 70 kere kasýlýr ve her kasýlmada ortalama 70 ml kaný organlarýmýza gönderir. Ortalama bir insan ömrü boyunca, kalbimiz yaklaþýk 2.5 milyar kez kasýlmakta ve bu süre boyunca 180 milyon litre kaný vücudumuza pompalamaktadýr.
Kalp ve damar hastalýklarýna baðlý ölümler tüm ölümlerin yarýsýný oluþturmaktadýr ve halen ölümlere neden olan hastalýklarda 1. sýradadýr. Kalp hastalarýnýn %75’i aterosklerotik (kireçlenmeye baðlý) koroner arter hastalýklarýdýr. Koroner arter hastalýðý sýklýkla 40 yaþ sonrasýnda görülür. Erkeklerde kadýnlara göre yaklaþýk dört kat daha sýk görülür. Kadýnlarda bulunan östrojen hormonu menapoz öncesi koruyucudur. Bu nedenle kadýnlarda görülme þýklýðý bu hormonun azaldýðý menopoz sonrasý dönemde artar. Erkeklerde en fazla 50-60 yaþlarý arasýnda, kadýnlarda ise 10 yýl gecikmeyle 60-70 yaþlarý arasýnda görülür. Hastalýk Erkeklerde sýk görülmesine raðmen kadýnlar daha çok ölmektedir.
Koroner arterlerin anatomisi
Koroner arterler kalbi besleyen atar damarlara (taç damarlara) verilen genel isimdir. Koroner arterler, kalpten çýkan aort damarýnýn ilk dallarýdýr. Genellikle sol ve sað koroner arter olmak üzere iki adet koroner arter bulunur. Sol ana koroner arter kalbin önüne ve arkasýna giden iki önemli dal verir. Sonuç olarak üç ana koroner arter sisteminden bahsedilebilir.
Koroner arterlerin iç yüzeyleri pürüzsüzdür ve kan akýþý sorunsuz seyreder. Ayný zamanda damar içi hücreler damarýn açýk kalmasýný saðlayan maddeler salgýlarlar. Koroner damarlarýn çok farklý etkenler ve mekanizmalar sonucunda daralmasý sonucunda ateroskleroz (damar sertliði) dediðimiz damar týkanýklýðý baþlamýþ olur. Ateroskleroz dediðimiz olay baþladýðýnda damarýn elastikiyeti de azalýr ve ihtiyaç halinde fazla kan geçiþi için geniþlemesi gerekirken bunu yapamazlar. Bütün bunlarýn net sonucu kiþi efor yaptýðýnda kalbin buna cevap verebilmesi için gerekli kan kalp kasýna gidemez ve belirtiler baþlar.
Arteroskleroz damar duvarýnda yað parçacýklarýn birikimi ile oluþan ve damarlarýn lümenini (boþluðunu) týkayarak normal kan akýmýný engelleyen patolojik bir süreçtir. Geliþen fibröz Plak damarda %50 ya da daha fazla bir týkanmaya neden olursa bir direnç oluþur, bir basýnç farký oluþur ve beslenme bozukluðu geliþir. Fibröz plakta daha sonra kireçlenme, pýhtý oluþumu, plak içine kanama ve keseleþme gibi farklý komplikasyonlar geliþebilir.
Koroner arter hastalýðýnda þikayetler ne olabilir?
Hastalýðýn erken evresinde, koroner damarlarda henüz ileri darlýk oluþmamýþken, hiçbir bulgu olmayabilir. Hastalýk ilerledikçe ve damarýn içindeki darlýk arttýkça, koroner arterler kalbin oksijen ihtiyacýný karþýlayamaz hale gelir ve bu durumda anjina pektoris denilen tipik göðüs aðrýsý ortaya çýkar. Bu aðrý baþta egzersizle ilgilidir. Özellikle yokuþ yukarý giderken ya da merdiven çýkarken ya da yemek sonrasýnda göðüs ortasý olmak üzere, sýklýkla sol kola ve çeneye yayýlan sýkýþtýrýcý, baský yapan tarzda bir aðrýdýr. Farklý þekillerde de ortaya çýkabilir. Dinlenmekle 5-10 dakikada geçer. Hastalýk daha da ilerlediginde göðüs aðrýsý ve sýkýþma hissi istirahat halinde de gelmeye baþlayabilir. Bu çok daha ciddi bir durumdur ve Kalp krizinin ilk habercisi olabilir. Bu aðrý çok þiddetli ise ve daha uzun süre devam ederse (20 dakikadan uzun) kalp krizi olasýlýðý akla gelmelidir. Hastalýðýn ileri dönemlerinde ve koroner arterlerde ani bir týkanma ile kiþi Kalp krizi geçirebilirBeraberinde geliþen ritm bozukluðu ( tedaviye yetiþemeyen hastalarýn 50% kadarý evde bu nedenle ölür) ve kalbin pompa gücü çok azalabilir hatta tamamen durabilir ve hasta eðer müdahale edilmezse hayatýný kaybedebilir. Kalp krizinde aðrý karakter ve yerleþim açýsýndan anjina pektorise benzer. Ancak ondan daha þiddetli ve uzun sürelidir. egzersizle ilgili deðildir. huzursuzluða ve þiddetli bir korkuya, ölüm korkusuna yol açabilir. Bu durumda zaman kaybetmeden en yakýn acil servise baþvurulmalýdýr. Ýdeal þartlarda krizin baþlangýcýndan sonra ilk 90 dakikada müdehale edilmeli yani damar anjiyografi yöntemi ile balon stent ile yine açýlmalýdýr.
Bazen koroner arter hastalýðýnýn göðüs aðrýsý belirtisi vermeyebileceði, sadece nefes darlýðý yapacaðý ya da ilk belirtisinin kalp krizi olabileceði de unutulmamalýdýr (örneðin þeker hastalarýnda görülen durum). Koroner arter hastalýðýnýn kadýnlardaki belirtileri çoðu zaman erkeklerdeki belirtilerden farklýdýr. Örneðin, kadýnlarda (%45 kadarýnda) kalp krizi su belirtileri gösterebilir olaðandýþý hýzda kalp atýþý, nefes darlýðý, karýn aðrýsý, bulantý veya sadece yorgunluk . Bu durum kadýnlarda kalp krizinin atlanmasýna ve dolayýsiyla kalp krizi teþhis ve tedavisinde gecikmelere ve buna baðlý ölümlerde sebep olabilmektedir. Bu bakýmdan kadýnlarda þüpheli durumlarda ve risk faktörleri olmasý halinde ayýrýcý tanýda kalp krizi de düþünülmelidir.
Koroner arter hastalýðý için risk Faktörleri nelerdir?
Risk faktörlerini deðiþtirilebilen ve deðiþtirilemeyenler olarak ikiye ayýrýyoruz:
Deðiþtirilemeyen risk faktörleri: Genetik yatkýnlýk ailesinde erken yaþta koroner kalp hastalýðý hikayesi olanlar, cinsiyet: Koroner arter hastalýklarý erkeklerde kadýnlardan daha sýk görülmektedir. Kadýnlarda menopoz sonrasý erkeklerle eþit seviyeye gelmektedir, ileri yaþ: Ateroskleroz çocukluk çaðýnda baþlar ve zamanla ilerleyerek erkeklerde ortalama 40-50 li yaþlarda ortaya çýkar, diyabet: Þeker hastalarýnda damar týkanýklýðý geliþme oranlarý normal bireylere göre çok daha fazladýr, kiþilik yapýsý,stress: yoðun iþ temposu ve stresin kalp hastalýklarýnýn geliþimini ve Kalp krizini tetiklediðini göstermiþtir.
Deðiþtirilebilen risk Faktörleri :Sigara, hipertansiyon, obezite, kan yaðlarýnýn yüksekliði, egzersiz yokluðu sayýlabilir
Koroner arter hastalýðýnda taný yöntemleri
Koroner kalp hastalýklarýnda en iyi vurgulanmasý gereken konu hastalýðýn kalbe zarar vermeden teþhis edilmesidir. Hastalýk olmayan bireylerin de 40 yaþ üzerinde koroner arter hastalýðý yönünden check-up tan geçmesi öneriliyor.
Koroner arter hastalýðý tanýsý için öncelikle bir kardiyoloji uzmanýnýn muayenesi gerekir. Bu muayene sonrasýnda elektrokardiyografý çekilir. Elektrokardiyografi kalpteki atým bozukluklarý ve geçirilmiþ enfarktüs hakkýnda doktora ilk temel bir fikir verebilir. Bundan sonra gerekli görülürse eforlu elektrokardiyografi denilen inceleme yapýlabilir. Bu incelemede hasta bir koþu bandý (ya da bisiklet kullanarak) üzerinde koþarken kalp elektrosu kaydedilir. Koroner arterlerin kalbi besleme düzeyini indirek gösteren bir tetkiktir. Çok güvenilir olmayabilir çünkü hastanýn gerçekten testi gerektiði kadar yapmasý þarttýr onun yanýnda yanlýþ negatif, yanlýþ pozitif (yani þüpheli) çýkma olasýlýðý vardýr. Bu durumda kardiyolog gerekli görürse, stress eko, stress-MR, talyum miyokard sintigrafisi veya PET (dikkat iþin alýnýyor çok nadir seçerek yapýlmalý) yöntemleri ile kalp kasýnýn nasýl beslendiði indirek gösterilebilen görüntülü yöntemler kullanýlabilir. Bunun yanýnda BT-CT Anjio (dikkat iþin alýnýyor, limitli , çok seçerek, nadir yapýlmalý) , MR Anjio ile damar yapýsý gösterilebiliyor Bu yöntemler þüpheli ya da patolojik çýkarsa koroner arter anatomisini tam olarak gösterecek koroner anjiografi yapýlýr Þikayeti olan þüpheli vakalarda yani pretest olasýlýðý yüksek gruplarda bu ikincil ara testler atlanýlýp direk anjiyografi yapýlabilir.
KORONER ANJÝOGRAFÝ
Koroner anjiografi halen koroner arter hastalýðýnýn tanýsýnda altýn standart olarak duruyor.
Kasýk veya koldan yapýlabilmektedir. Atar damara bir kateter ile girilerek verilen bir boyalý madde (kontrast) ile damarlar görünür hale getiriliyor. Kalp damarlarýnýn anatomisi, darlýklarýn þekli, daralmanýn oraný tespit ediliyor. Koroner anjiografi iþleminden sonra hasta ayný gün taburcu edilebiliyor. Koroner anjiyografi sadece taný amaçlý deðil tedavi amaçlý olarak da kullanýlýyor. Bu durumda týkalý damar tesbit edilen kiþilerde damar balonla geniþletilip direk stent konabiliyor.
Koroner anjiografi sonrasý koroner arter hastalýðý tespit edilen hastalar anjiyo sonucuna göre tedavi ediliyorlar. Bir kýsmýna yani týkanýklýðý ileri olmayan ve kanlanmaya sorun olmayan vakalarda sadce ilaç tedavisi yeterli olabiliyor (kolesterol ilacý ve aspirin gibi). Damar týkanýklýðý kritik seviyede ve uygun damarlarda ise balonlu stent (ilaçlý ya da ilaçlý) ile damar açýlabiliyor. Diðer grup hastaya da yani koroner damar hastalýðý çok ileri ya da balonlu stente anatomik olarak uygun deðil, kritik damarlarda koroner bypas ameliyatý öneriliyor. Bu kararlarý tabii ki hastaya göre kalp damar cerrahi ve kardiyolog un beraber vermesi gerekiyor.
Bypass ameliyatý nedir
Koroner bypass ameliyatlarý Koroner bypass ameliyatýnda, bacaktaki safen veni denilen toplardamar alýnarak ya da göðüs kemiðinin iki tarafýndaki atardamarlar, ya da kol atardamarlarý kullanýlarak týkalý koroner damarýn besleyemediði alanlarýn bu damarlar aracýlýðýyla köprülendirme ile kanlandýrýlmasýdýr.
Týp uygulamalarýnda her giriþim belirli oranda risk içerir. Fakat günümüzde hastanýn genel durumu esas alýnmak üzere çok düþük risklerle koroner anjiografi ve by pass amelliyatý yapýlabiliyor.Zaten kardiyolog veya kalp damar cerrahi her iki yöntemin risklerini giriþim veya ameliyat öncesi detaylý anlatmaktadýr.
Koroner arter hastalýðýnýn ilerlemesi nasýl önlenir?
Koroner arter hastalýðý kronik ve ilerleyici bir hastalýk olduðundan ömür boyu önlem ve tedavi gerektirir. Öncelikle korunma tedbirlerinin alýnmasý çok önemlidir.Hipertansiyonu olanýn tansiyonu, þeker hastalýðý olanýn þekeri , kan yaðlarý yüksek olanýn (özellikle LDL) kolesterol deðeri düþürülür. Sigara içenler sigarayý býrakýr. Fazla kilosu olanlar kilo verip daha hareketli bir yaþam için önlem almalýdýr.
Klasik koroner arter hastasýnýn ömür boyu alacaðý ilaçlar 4-5 ilaç kadardýr. Hastalar bunu baþtan bilip, kabul edip kendi kendilerine ilaçlarý kesmemelidirler. Koroner arter hastalýðýnda, kullanýlan ilaçlar koroner arterlerin geniþletilerek ya da kalbin oksijen ihtiyacýný azaltýlarak anjina pektoris ataklarýnýn önlenmesine yöneliktir (betablokerler, nitratlar) . Ayrýca kaný sulandýran ve pýhtý oluþumunu engelleyen ilaçlar ( yani aspirin) ömür boyu verilir bunun yanýnda stentin týkanmasýný önleyen ek pýhtý oluþumunu engelleyen stentli hastalarda belli bir süre ( 6-12 ay yada vakaya göre daha uzun) aspirin ile birlikte alýnan ekstra pihti olusumunu engelleyen ilaclar yeniden stentin tikanip enfarktüs geçirme riskini azaltýr.Bu ikinci tür ilacýn (clopidogrel, prasugrel gibi) süresini tedavi eden kardiyolog belirler ve ilacin alýnmasý hayatý önem taþýr. Tüm bu tedavilerin mutlaka kardiyoloðun önerisiyle yapýlmasý gerektiði unutulmamalýdýr.
Genel önerimiz koroner hastalýðý olan hastalarýn yýllýk kontroller dahilinde kardiyologlarýna görünmesidir. Bu þekilde ilerleyici bir hastalýk olan koroner arter hastalýðýnýn ilerlemesi (sorgu, þikayetler, muayene, efor testi ile ) yönünde bulgu olmasý halinde erken müdehale olasýlýðý mümkündür. Ayrýca var olan tedavi edilebilir risk faktörlerini (hipertansiyon, diyabet , kolesterol yüksekliði) kontrol edilip gerekli ilaç düzenlemeleri yapýlabilir. Hastalarýn kendilerinin düzeltebileceði risk faktörleri (kilo, sigara ve hareketsizlik) konusunda yapacaklarý katký da çok önemlidir. Bu durum Ýsviçre`de öðretim üyeliði yaptýðým Üniversite`de isteyen hastalarda bir ayaktan rehabilitasyon programý dahilinde sistematik olarak ele alýnmaktadýr. Bu programlarda kardiyolog, beslenme uzmaný, psikolog, sigara danýþmanlarý, fizyoterapistler el ele çalýþýp hastayý desteklemektedirler.Bu programlar saðlýk sigorta þirketleri tarafýndan desteklenmekte hastalýðýn geleceðine yapýlan önemli bir yatýrým olarak görülmektedir.
Koroner arter hastalýðýndan korunma yollarý nelerdir?
Öncelikle sigara içilmemesi gerekir. Çünkü sigara en önemli risk faktörlerinden biridir. Yüksek kolesterol düzeyinin koroner arter hastalýðý geliþimine direkt etkisi olduðundan, kan kolesterol düzeyleri ilaç tedavisiyle normal düzeylere çekilmelidir. Düzenli egzersiz yapýlmalýdýr. Fazla kilodan kaçýnýlmalý, boya göre uygun olan kiloya inilmelidir. Her gün yapýlan düzenli yürüyüþlerin koroner arter hastalýðýndan korunmada önemli rolü vardýr. Yüksek tansiyon ya da þeker hastasý olanlarýn kontrol altýna alýnmasý önemlidir. Ayrýca stresli yaþantýdan da uzak durulmalýdýr.
Risk faktörleri olan 40 yaþ üzeri olan kiþilerin düzenli kardiyolojik kontrollerini yaptýrmalarý önerilir
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
nazan.walpoth@insel.ch
"Doç. Dr. B. Nazan Walpoth" bütün yazýlarý için týklayýn...