Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
Donma (hipotermi) durumunda sahada ölüm kararý alýnamaz!
„No one is dead until rewarmed and dead”
Düþen vücut sýcaklýðý ile vücudun metabolizmasý yavaþlamakta ve bu da çeþitli organlarýn özellikle beynin oksijensizliðe, yetersiz dolaþýma olan toleransýný çok kat artýrabilir. Bu bakýmdan hipoterminin sebep olduðu dolaþým solunum durmasý durumlarýnda ölüm kararý kesinlikle sahada alýnmamalýdýr.
Hipotermi durumunda merkez vücut sýcaklýðýnýn 35 C° altýna düþmesi durumu olarak tanýmlanýr. Vücut merkez sýcaklýðýnýn 28C° altýna düþmesi durumuna da aðýr hipotermi diyoruz.
Her yýl ABD’de 700 insan açýk havada geliþen hipotermi neticesi hayatýný kaybetmekte.. Bizim yaptýðýmýz bir araþtýrmada Ýsviçre`de 7 yýl içinde aðýr hipotermi nedeniyle acil tedavi gören 234 kiþi saptamýþtýk. Bu sayýlara bakýp olayýn çokta ender bir durum olmadýðýný hemen anlayabiliriz. Bu bakýmdan herkesin daha önemlisi bu tür acil vakalarla karþýlaþan ambulans ekibi, kurtarma ekibi, askerler, jandarma, ya da hastanelerin acil servislerindeki hekimlerin dikkatini bu konuya çekmekte büyük yarar vardýr.
Bu yazý hayatýný bu nedenle kaybeden daðcýlýktan çok sevdiðim iki arkadaþýma (Dr. Halil Yeniçýkan hipotermi ve kafa travmasý ve hipotermi Recep Çatak) olan gönül borcum ve baþka insanlara kýlavuz olmasý ümidi ile yazýldý . O zamanlar intern Dr. olan ben donmanýn ve travmanýn derecesini bilemeden acaba kurtarýlabilir miydiler diye çok zaman düþünmüþtüm. Aðrý kýþ çýkýþýnda kaybettiðimiz bu iki arkadaþýmdan sonra hipotermi konusunda en kapsamlý kontrol çalýþmasýný Ýsviçre`de konuya çok vakýf bir ekiple birlikte yapmýþ ve yayýnlamýþtým. (N Engl J Med. 1997 Nov 20;337(21):1500-5.).
Hipotermi (soðuk su, buz çatlaklarý, açýk hava) tüm organ sistemlerini tutabilen kompleks bir durumdur. Genelde düþük hava sýcaklýðýnda ýslak ve rüzgarlý ortamda daha kolay geliþir. Þehirlerde sýklýkla evsiz ya da baðýmlý olan insanlarda geliþme riski vardýr. Ýkinci risk grubu ise yetersiz giyinmiþ giyinmemiþ ya da kazaya uðramýþ kýþ sporcularýdýr. Soðuk suya düþme ile gerçekleþen donmalar burada konu edilmeyecektir.
Hipotermi kabaca vücut sýcaklýðýnýn 35 C° altýna düþmesidir. 4 faza ayrýlabilir. Faz I. hafif hipotermi 35-32 C° üþüme, titreme ile kendini gösteren tablo, Faz II orta 32-28 C° kiþinin yavaþlamasý fakat titremenin artýk olmadýðý tablo, Faz III aðýr derece 28C° altýnda bilinç kaybýnýn olmasý fakat solunum fonksiyonlarýnýn yerinde olmasý, Faz ÝV 24 derece altýndaki çok aðýr hipotermi bilinç kaybý yanýnda solunum kalp durmasý ile kendini gösteren tablo olarak sýnýflanabilir.
Düþen vücut sýcaklýðý ile vücudun metabolizmasý yavaþlamakta ve organlarýn özellikle beynin oksijensizliðe, yetersiz dolaþýma olan toleransý da çok kat artabilir.
Hafif hipotermi de primer kiþinin solunum hýzý artar, kan basýncý yükselir ve aþýrý bir idrar sökmesi görülebilir ve bu da aþýrý volüm kaybýna yani dehitratasyona sebep olur. Genel bir damar daralmasý olur, böylelikle daha çok ýsý kaybý önlenir. Titreme ile ise vücut sýcaklýðýný 4 derece kadar artýrabilir fakat bu da vücudun oksijen gereksinimi 3-4 kat artýrýr. Soðuða maruz kalma devam ederse kiþinin beyinsel aktiviteleri ile birlikte kendisi de yavaþlar, hareket ve düþünme kabiliyeti kýsýtlanýr. 28 C°’den itibaren bilinç kaybý olur ve bu 20 C°’de beyin elektrosunda (EEG) hiçbir aktivite gözlenemez. Bir baþka belirti de nabzýn yavaþlamasý ve sonunda kalbin durmasý. En son aþamada da damarlarda pýhtýlaþma bozukluklarý (kanamaya ve pýhtýlaþmaya yatkýnlýk) görülmekte.
Ýlk aþmada ne yapmalý
Öncelikle donmanýn fark edilmesi gerekir. En ideali santral vücut sýcaklýðýný ölçebilmektir; rektal ya da yemek borusundan. Kulak içi ölçümler kuru ortamda, kulak yolunda kaza ile sorun olmayan ve henüz kalbi çalýþan insanlarda vücut sýcaklýðýný ölçebilmektedir. Bilinci kapalý kalbi henüz çalýþan hastalarda yemek borusundan ölçüm bazen kalbi durduran ritim bozukluðunu tetikleyebildiði için yapýlmamalýdýr (ventriküler fibrilasyon). Ölçüm yapamadýðýmýz ortamda hastanýn kliniðine göre (4 faz) karar verilir.
Alanda ne yapmalý
Hastanýn kuru, rüzgarsýz ortama getirilip daha fazla vücut sýcaklýðýnýn düþmesine engel olmalýdýr. Ancak unutmamalý ki temelde uçlardan merkeze (periferden merkeze) soðukluðun yayýlmasýný önlemek için hastayý mümkün olduðunca fazla yerinden oynatmamak gerekir. Çünkü bu tür oynamalar durmamýþ kalbe ani daha soðuk kanýn akmasý ile durdurabilir (afterdrop). Bu yüzden de periferden (dýþtan) hastayý ýsýtma gibi iþlemelere de baþlanmamalý (sahada). Çok dikkatli olarak mümkün olduðunca az oynatarak hastanýn gerekli müdahalelerin yapýlabileceði kliniðe çok acil transfer edilmesi gerekir.
Aðýr hipotermili ve bilinci kapalý hastalar az soluduklarý (yetmeyebilir) için suni solunum altýnda transfer edilmelidir. Kalbi durmuþlara da hemen reanimasyona (kalp masajý ve suni solunuma, en ideali tüp ve oksijen ile) baþlayýp aralýksýz devam ettirmelidir (süresi ne olursa olsun).
Ýlaçlar hipotermi vakalarýnda hemen hemen hiç ya da çok az kullanýlýr. Bir kez sadece adrenalin (bir çeþit reanimasyonda kullanýlan ilaç) denenebilir. Ayný kural defibrilasyon (elektroþok) için geçerli hasta vücut ýsýsý yükseltilmeden çok etkili olmadýðý için en fazla üç kez uygulanmalýdýr.
Aðýr hipotermili vakalarýn genelde iyileþme/hayata dönme olasýlýðý çok yüzgüldürücü olduðundan (aðýr travma, kafa travmasý, kaza, boðulma gibi nedenleri yoksa) kalp akciðer makinasýna baðlanýncaya kadar aralýksýz uzunluðu ne olursa olsun reanimasyona devam etmelidir. Çünkü baþlýkta yazýldýðý gibi hiç kimsenin vücut ýsýsý normale dönmeden ölümüne karar verilemez!. Çýð kazalarýndan sonra durum farklýdýr, kazaya baðlý üst solunum yollarý traumatize olmuþsa (çýð kazasý) kazazedenin asfiksiye (boðulmaya) baðlý hayatýný kaybedip kaybetmediði net deðilse yine kesintisiz reanimasyon koþullarý altýnda hastayý en yakýn hastaneye transfer edip potasyumuna bakýlmalý eðer deðerler 10-12 mmol/l ise orada reanimasyon ümitsizdir ve reanimasyon hemen sonlandýrýlýr.
Hipotermik hastalarýnýn tek tolere edemediði þey þeker düþüklüðüdür, o da hemen tedavi edilmelidir. Diðer herhangi bir ilaca ya da kalp piline genelde gerek yoktur. Hastanýn vücut ýsýsý yükseldiðinde çoðu ritim düzensizliði hemen düzelir.
Tüm derin hipotermi vakalarýnýn reanimasyon koþullarýnda acilen maksimal tedavi olanaklarýnýn bulunduðu bir merkeze (açýk kalp ameliyatlarýnýn yapýlabildiði yani kalp akciðer makinasýnýn olduðu) ortama transfer edilmelidir.
Hastaneye ulaþýldýðýnda
Bu hastalarýn aþýrý idrara çýkma ile çok büyük bir sývý gereksinimi olduðu için hastaneye ulaþýr ulaþmaz hemen ýsýtýlmýþ dengeli elektrolit serumlarý ile sývý takviyesi yapýlýr.
Faz 1 hipotermi bilinci yerinde sadece titremesi olanlara sadece ýsýtýlan örtü ve izolasyon örtüleri kullanmak yeterli bu þekilde saatte 1 C° vücut ýsýsý yükseltilir.
Faz II donmalarda aktif ýsýtýcý sistemlerle ýsý veren (örn. bear hugger) saatte 1-1.5 C° vücut ýsýsý yükselmesi hedeflenir. Ayrýca 42 C° ýsýtýlmýþ dengeli elektrolit sývýlarý damardan verilir. Hasta suni olarak solunum cihazýna baðlý ise oradan sýcak hava verilir.
Faz III aðýr hipotermi eðer kalp durmamýþsa kasýktan giren bir pompalý damar sistemi ile (örn.Themogard) damardan ýsýtýlarak verilen serum fizyolojik ile istenilen vücut ýsýsýna hasta getirilebilir.
Faz ÝV: aðýr hipotermi yani: kalp ve solunum da durmuþsa, bu durumda hasta reanimasyona (kalp masajý ve suni solunum) hiç ara vermeden (süresi ne olursa olsun) kalp akciðer makinasýna baðlanmalý (sadece açýk kalp ameliyatý yapýlan yerlerde vardýr) ve kaný dolayýsýyla dolaþým sistemi, vücut ýsýsý yavaþ yavaþ bu sistem ile ýsýtýlmalýdýr.
Buradaki koþul hastada aðýr kafa travmasýnýn, boyun ömür yaralanmasý ya da baþka ölümcül travmasýnýn olmamasý, boðularak daha vücut ýsýsý yüksekken kalbinin durmuþ olmamasý, kan pýhtýlaþmasýný durdurmaya engel ilaç vermesine bir durumunun olmamasý sayýlabilir.
Kimlerin hayatta kalma þansý daha yüksek: Çabuk vücut ýsýsý düþenler, gençler, açýk havada oluþan donmalar, ani tehlikeli ritim bozukluðu ile kalbi duranlar, donmadan önce alkol alanlar
Hayatta kalma þanslarý düþük olanlar: Bina içi veya kapalý yerde geliþen donmalar, çýð kazasý ile kardan boðularak kalbi duranlar, yavaþ yavaþ vücut ýsýsý düþenler, ileri yaþtakiler, aðýr travma geçirenler
Bizim serimizdeki en düþük vücut sýcaklýðý 17.1 C° ve yaklaþýk 7.5 saat kadar dolaþýmý yetersiz olan Ýtalyan bir daðcý hastamýzdýr. Buzul çatlaðýna düþtükten sonra kurtarma ekiplerince buzul çatlaðýndan çok zorluklarla saatler sonra çýkarýlmýþtýr. Bu esnasýnda gerek iletiþim gerekse kalp seslerinin ve solunumunun takibi için çatlaða mikrofon uzatýlmýþtýr. Henüz bilinci yerinde olan kazazedeye vücuduna bu aygýtý yapýþtýrmasý söylenmiþtir. Kayýtlara göre kalp durmasýndan sonra kalp akciðer makinesinde kalbin çalýþmasýna kadar geçen süre 7.5 saat gibi inanýlmaz bir süre. Hasta sekelsiz uzun bir saðýltým devresinden sonra evine yollanmýþ. 4 yýl sonra bizim yaptýðýmýz kontrolde (psikolojik testler, beyin MRÝ, detaylý nörolojik testler) tamamen normal olarak çýkmýþtý. Bu araþtýrmamýzda aðýr hipotermili vakalarý uzun reanimasyon sonrasý ve kalp akciðer makinasýnda kanlarý ýsýtýlarak hayata hemen hemen hiç sekelsiz dönen toplam 15 vakayý kontrol etmiþ (bu konuda en büyük vaka serisi ) ve yayýnlamýþtýk.
Sonuç olarak kalp ve solunum durmasý aðýr hipotermi neticesi ile olmuþsa lütfen orada hastayý ölü ilan etmeyiniz. Hastaya müdahale edebilecek merkeze (açýk kalp ameliyatý yapýlan merkezler) acilen kesintisiz yaptýðýnýz kalp masajý ve suni solunum getiriniz. Hasta genç ve herhangi bir ölümcül travmasý yoksa hayata dönme þansý çok yüksektir.
Halihazýrda hayata döndürülebilen en düþük vücut sýcaklýðý 13.7 C° ile Norveçli bir kadýn (hafif nörolojik sekeli kalmýþ).
Bu yazýda kaskatý dönmüþ deep frozen vakalardan tabi ki bahsetmiyoruz. Orada artýk dönülmez hasar oluþmuþtur ve yapýlacak bir þey kalmamýþtýr.
Walpoth et al . OUTCOME OF SURVÝVORS OF ACCIDENTAL DEEP HYPOTHERMÝA AND CIRCULATORY ARREST TREATED WÝTH EXTRACORPOREAL BLOOD WARMÝNG N Engl J Med. 1997 Nov 20;337(21):1500-5.
Locher T, Walpoth B, Pfluger D, Althaus U. Akzidentelle Hypothermie in der Schweiz 1980–87. Schweiz Med
Wochenschr. 1991;121(27–28):1020–8.
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
nazan.walpoth@insel.ch
„No one is dead until rewarmed and dead”
Düþen vücut sýcaklýðý ile vücudun metabolizmasý yavaþlamakta ve bu da çeþitli organlarýn özellikle beynin oksijensizliðe, yetersiz dolaþýma olan toleransýný çok kat artýrabilir. Bu bakýmdan hipoterminin sebep olduðu dolaþým solunum durmasý durumlarýnda ölüm kararý kesinlikle sahada alýnmamalýdýr.
Hipotermi durumunda merkez vücut sýcaklýðýnýn 35 C° altýna düþmesi durumu olarak tanýmlanýr. Vücut merkez sýcaklýðýnýn 28C° altýna düþmesi durumuna da aðýr hipotermi diyoruz.
Her yýl ABD’de 700 insan açýk havada geliþen hipotermi neticesi hayatýný kaybetmekte.. Bizim yaptýðýmýz bir araþtýrmada Ýsviçre`de 7 yýl içinde aðýr hipotermi nedeniyle acil tedavi gören 234 kiþi saptamýþtýk. Bu sayýlara bakýp olayýn çokta ender bir durum olmadýðýný hemen anlayabiliriz. Bu bakýmdan herkesin daha önemlisi bu tür acil vakalarla karþýlaþan ambulans ekibi, kurtarma ekibi, askerler, jandarma, ya da hastanelerin acil servislerindeki hekimlerin dikkatini bu konuya çekmekte büyük yarar vardýr.
Bu yazý hayatýný bu nedenle kaybeden daðcýlýktan çok sevdiðim iki arkadaþýma (Dr. Halil Yeniçýkan hipotermi ve kafa travmasý ve hipotermi Recep Çatak) olan gönül borcum ve baþka insanlara kýlavuz olmasý ümidi ile yazýldý . O zamanlar intern Dr. olan ben donmanýn ve travmanýn derecesini bilemeden acaba kurtarýlabilir miydiler diye çok zaman düþünmüþtüm. Aðrý kýþ çýkýþýnda kaybettiðimiz bu iki arkadaþýmdan sonra hipotermi konusunda en kapsamlý kontrol çalýþmasýný Ýsviçre`de konuya çok vakýf bir ekiple birlikte yapmýþ ve yayýnlamýþtým. (N Engl J Med. 1997 Nov 20;337(21):1500-5.).
Hipotermi (soðuk su, buz çatlaklarý, açýk hava) tüm organ sistemlerini tutabilen kompleks bir durumdur. Genelde düþük hava sýcaklýðýnda ýslak ve rüzgarlý ortamda daha kolay geliþir. Þehirlerde sýklýkla evsiz ya da baðýmlý olan insanlarda geliþme riski vardýr. Ýkinci risk grubu ise yetersiz giyinmiþ giyinmemiþ ya da kazaya uðramýþ kýþ sporcularýdýr. Soðuk suya düþme ile gerçekleþen donmalar burada konu edilmeyecektir.
Hipotermi kabaca vücut sýcaklýðýnýn 35 C° altýna düþmesidir. 4 faza ayrýlabilir. Faz I. hafif hipotermi 35-32 C° üþüme, titreme ile kendini gösteren tablo, Faz II orta 32-28 C° kiþinin yavaþlamasý fakat titremenin artýk olmadýðý tablo, Faz III aðýr derece 28C° altýnda bilinç kaybýnýn olmasý fakat solunum fonksiyonlarýnýn yerinde olmasý, Faz ÝV 24 derece altýndaki çok aðýr hipotermi bilinç kaybý yanýnda solunum kalp durmasý ile kendini gösteren tablo olarak sýnýflanabilir.
Düþen vücut sýcaklýðý ile vücudun metabolizmasý yavaþlamakta ve organlarýn özellikle beynin oksijensizliðe, yetersiz dolaþýma olan toleransý da çok kat artabilir.
Hafif hipotermi de primer kiþinin solunum hýzý artar, kan basýncý yükselir ve aþýrý bir idrar sökmesi görülebilir ve bu da aþýrý volüm kaybýna yani dehitratasyona sebep olur. Genel bir damar daralmasý olur, böylelikle daha çok ýsý kaybý önlenir. Titreme ile ise vücut sýcaklýðýný 4 derece kadar artýrabilir fakat bu da vücudun oksijen gereksinimi 3-4 kat artýrýr. Soðuða maruz kalma devam ederse kiþinin beyinsel aktiviteleri ile birlikte kendisi de yavaþlar, hareket ve düþünme kabiliyeti kýsýtlanýr. 28 C°’den itibaren bilinç kaybý olur ve bu 20 C°’de beyin elektrosunda (EEG) hiçbir aktivite gözlenemez. Bir baþka belirti de nabzýn yavaþlamasý ve sonunda kalbin durmasý. En son aþamada da damarlarda pýhtýlaþma bozukluklarý (kanamaya ve pýhtýlaþmaya yatkýnlýk) görülmekte.
Ýlk aþmada ne yapmalý
Öncelikle donmanýn fark edilmesi gerekir. En ideali santral vücut sýcaklýðýný ölçebilmektir; rektal ya da yemek borusundan. Kulak içi ölçümler kuru ortamda, kulak yolunda kaza ile sorun olmayan ve henüz kalbi çalýþan insanlarda vücut sýcaklýðýný ölçebilmektedir. Bilinci kapalý kalbi henüz çalýþan hastalarda yemek borusundan ölçüm bazen kalbi durduran ritim bozukluðunu tetikleyebildiði için yapýlmamalýdýr (ventriküler fibrilasyon). Ölçüm yapamadýðýmýz ortamda hastanýn kliniðine göre (4 faz) karar verilir.
Alanda ne yapmalý
Hastanýn kuru, rüzgarsýz ortama getirilip daha fazla vücut sýcaklýðýnýn düþmesine engel olmalýdýr. Ancak unutmamalý ki temelde uçlardan merkeze (periferden merkeze) soðukluðun yayýlmasýný önlemek için hastayý mümkün olduðunca fazla yerinden oynatmamak gerekir. Çünkü bu tür oynamalar durmamýþ kalbe ani daha soðuk kanýn akmasý ile durdurabilir (afterdrop). Bu yüzden de periferden (dýþtan) hastayý ýsýtma gibi iþlemelere de baþlanmamalý (sahada). Çok dikkatli olarak mümkün olduðunca az oynatarak hastanýn gerekli müdahalelerin yapýlabileceði kliniðe çok acil transfer edilmesi gerekir.
Aðýr hipotermili ve bilinci kapalý hastalar az soluduklarý (yetmeyebilir) için suni solunum altýnda transfer edilmelidir. Kalbi durmuþlara da hemen reanimasyona (kalp masajý ve suni solunuma, en ideali tüp ve oksijen ile) baþlayýp aralýksýz devam ettirmelidir (süresi ne olursa olsun).
Ýlaçlar hipotermi vakalarýnda hemen hemen hiç ya da çok az kullanýlýr. Bir kez sadece adrenalin (bir çeþit reanimasyonda kullanýlan ilaç) denenebilir. Ayný kural defibrilasyon (elektroþok) için geçerli hasta vücut ýsýsý yükseltilmeden çok etkili olmadýðý için en fazla üç kez uygulanmalýdýr.
Aðýr hipotermili vakalarýn genelde iyileþme/hayata dönme olasýlýðý çok yüzgüldürücü olduðundan (aðýr travma, kafa travmasý, kaza, boðulma gibi nedenleri yoksa) kalp akciðer makinasýna baðlanýncaya kadar aralýksýz uzunluðu ne olursa olsun reanimasyona devam etmelidir. Çünkü baþlýkta yazýldýðý gibi hiç kimsenin vücut ýsýsý normale dönmeden ölümüne karar verilemez!. Çýð kazalarýndan sonra durum farklýdýr, kazaya baðlý üst solunum yollarý traumatize olmuþsa (çýð kazasý) kazazedenin asfiksiye (boðulmaya) baðlý hayatýný kaybedip kaybetmediði net deðilse yine kesintisiz reanimasyon koþullarý altýnda hastayý en yakýn hastaneye transfer edip potasyumuna bakýlmalý eðer deðerler 10-12 mmol/l ise orada reanimasyon ümitsizdir ve reanimasyon hemen sonlandýrýlýr.
Hipotermik hastalarýnýn tek tolere edemediði þey þeker düþüklüðüdür, o da hemen tedavi edilmelidir. Diðer herhangi bir ilaca ya da kalp piline genelde gerek yoktur. Hastanýn vücut ýsýsý yükseldiðinde çoðu ritim düzensizliði hemen düzelir.
Tüm derin hipotermi vakalarýnýn reanimasyon koþullarýnda acilen maksimal tedavi olanaklarýnýn bulunduðu bir merkeze (açýk kalp ameliyatlarýnýn yapýlabildiði yani kalp akciðer makinasýnýn olduðu) ortama transfer edilmelidir.
Hastaneye ulaþýldýðýnda
Bu hastalarýn aþýrý idrara çýkma ile çok büyük bir sývý gereksinimi olduðu için hastaneye ulaþýr ulaþmaz hemen ýsýtýlmýþ dengeli elektrolit serumlarý ile sývý takviyesi yapýlýr.
Faz 1 hipotermi bilinci yerinde sadece titremesi olanlara sadece ýsýtýlan örtü ve izolasyon örtüleri kullanmak yeterli bu þekilde saatte 1 C° vücut ýsýsý yükseltilir.
Faz II donmalarda aktif ýsýtýcý sistemlerle ýsý veren (örn. bear hugger) saatte 1-1.5 C° vücut ýsýsý yükselmesi hedeflenir. Ayrýca 42 C° ýsýtýlmýþ dengeli elektrolit sývýlarý damardan verilir. Hasta suni olarak solunum cihazýna baðlý ise oradan sýcak hava verilir.
Faz III aðýr hipotermi eðer kalp durmamýþsa kasýktan giren bir pompalý damar sistemi ile (örn.Themogard) damardan ýsýtýlarak verilen serum fizyolojik ile istenilen vücut ýsýsýna hasta getirilebilir.
Faz ÝV: aðýr hipotermi yani: kalp ve solunum da durmuþsa, bu durumda hasta reanimasyona (kalp masajý ve suni solunum) hiç ara vermeden (süresi ne olursa olsun) kalp akciðer makinasýna baðlanmalý (sadece açýk kalp ameliyatý yapýlan yerlerde vardýr) ve kaný dolayýsýyla dolaþým sistemi, vücut ýsýsý yavaþ yavaþ bu sistem ile ýsýtýlmalýdýr.
Buradaki koþul hastada aðýr kafa travmasýnýn, boyun ömür yaralanmasý ya da baþka ölümcül travmasýnýn olmamasý, boðularak daha vücut ýsýsý yüksekken kalbinin durmuþ olmamasý, kan pýhtýlaþmasýný durdurmaya engel ilaç vermesine bir durumunun olmamasý sayýlabilir.
Kimlerin hayatta kalma þansý daha yüksek: Çabuk vücut ýsýsý düþenler, gençler, açýk havada oluþan donmalar, ani tehlikeli ritim bozukluðu ile kalbi duranlar, donmadan önce alkol alanlar
Hayatta kalma þanslarý düþük olanlar: Bina içi veya kapalý yerde geliþen donmalar, çýð kazasý ile kardan boðularak kalbi duranlar, yavaþ yavaþ vücut ýsýsý düþenler, ileri yaþtakiler, aðýr travma geçirenler
Bizim serimizdeki en düþük vücut sýcaklýðý 17.1 C° ve yaklaþýk 7.5 saat kadar dolaþýmý yetersiz olan Ýtalyan bir daðcý hastamýzdýr. Buzul çatlaðýna düþtükten sonra kurtarma ekiplerince buzul çatlaðýndan çok zorluklarla saatler sonra çýkarýlmýþtýr. Bu esnasýnda gerek iletiþim gerekse kalp seslerinin ve solunumunun takibi için çatlaða mikrofon uzatýlmýþtýr. Henüz bilinci yerinde olan kazazedeye vücuduna bu aygýtý yapýþtýrmasý söylenmiþtir. Kayýtlara göre kalp durmasýndan sonra kalp akciðer makinesinde kalbin çalýþmasýna kadar geçen süre 7.5 saat gibi inanýlmaz bir süre. Hasta sekelsiz uzun bir saðýltým devresinden sonra evine yollanmýþ. 4 yýl sonra bizim yaptýðýmýz kontrolde (psikolojik testler, beyin MRÝ, detaylý nörolojik testler) tamamen normal olarak çýkmýþtý. Bu araþtýrmamýzda aðýr hipotermili vakalarý uzun reanimasyon sonrasý ve kalp akciðer makinasýnda kanlarý ýsýtýlarak hayata hemen hemen hiç sekelsiz dönen toplam 15 vakayý kontrol etmiþ (bu konuda en büyük vaka serisi ) ve yayýnlamýþtýk.
Sonuç olarak kalp ve solunum durmasý aðýr hipotermi neticesi ile olmuþsa lütfen orada hastayý ölü ilan etmeyiniz. Hastaya müdahale edebilecek merkeze (açýk kalp ameliyatý yapýlan merkezler) acilen kesintisiz yaptýðýnýz kalp masajý ve suni solunum getiriniz. Hasta genç ve herhangi bir ölümcül travmasý yoksa hayata dönme þansý çok yüksektir.
Halihazýrda hayata döndürülebilen en düþük vücut sýcaklýðý 13.7 C° ile Norveçli bir kadýn (hafif nörolojik sekeli kalmýþ).
Bu yazýda kaskatý dönmüþ deep frozen vakalardan tabi ki bahsetmiyoruz. Orada artýk dönülmez hasar oluþmuþtur ve yapýlacak bir þey kalmamýþtýr.
Walpoth et al . OUTCOME OF SURVÝVORS OF ACCIDENTAL DEEP HYPOTHERMÝA AND CIRCULATORY ARREST TREATED WÝTH EXTRACORPOREAL BLOOD WARMÝNG N Engl J Med. 1997 Nov 20;337(21):1500-5.
Locher T, Walpoth B, Pfluger D, Althaus U. Akzidentelle Hypothermie in der Schweiz 1980–87. Schweiz Med
Wochenschr. 1991;121(27–28):1020–8.
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
nazan.walpoth@insel.ch
"Doç. Dr. B. Nazan Walpoth" bütün yazýlarý için týklayýn...