Nuri SAÐALTICI
"AMAÇ-SONUÇ CÜMLELERÝ" ÜZERÝNE
Son yýllarda Türkçe öðretimiyle ilgili yayýnlarda ciddi boyutlarda bir kalite erozyonu yaþanýyor. Ticari amaçlý yayýnlarýn çokluðu ve denetimin olmayýþý bu yanlýþlarýn yaygýnlaþmasýný tetikliyor. Daha önceki yazýlarýmýzýn birçoðunda bu konuya eðilmiþ, yetkili mercilere önlem alýnmasý için seslenmiþtik. Ancak anlaþýlan odur ki MEB, böyle “basit” (!) konularla ilgilenmiyor. Bu nokta, en üzücü olanýdýr elbette. Türkçe öðretimi iddiasýyla çýkacak yayýnlarda bilimsellik ve tutarlýlýk aranýr. Ama nerede?..
Bu yazýmýzda özellikle son yýllarda ÖSS (yeni adýyla YGS ve LYS) ve SBS’ye yönelik Türkçe yayýnlarýnda yaygýnlaþan bir konu baþlýðýna dikkat çekmek istiyoruz: “Amaç-Sonuç Cümleleri”.
Ne kadar ürkütücü bir baþlýk deðil mi?
Bunu ilk kullanan Türkçe öðretmeni ya da kitap yazarý(!) kimdir bilmiyorum. Ama onu tebrik etmeli ki, hiç düþünmeden bu icadý yapan þahýs, birçok Türkçe öðretmenini zehirlemeyi baþarmýþ ki bugün birçok kaynakta ayný baþlýðý görebiliyoruz. Bu baþlýkta ne var, diyeceksiniz. Haklýsýnýz. Ýlk bakýþta hiçbir þey yok zaten. Yýllardýr öðrendiðimiz “neden-sonuç cümlesi “ gibi bir þey aklýmýza geliyor. Ama sýký durun, öyle bir þey deðil bu.
TDK’nin "Türkçe Sözlük"ünde "amaç" maddesi þöyle açýklanmaktadýr: "amaç, -cý
a. 1. Ulaþmak istenilen sonuç, maksat: “Evet ama öteki kýzý bu iþ için kaçýrdýlarsa amaçlarýna ulaþtýlar.” -A. Ümit. 2. Gaye: “Her milletten, her tabakadan, huylarý, dinleri, dilleri farklý fakat amaçlarý ayný olan insanlarýn bulunduðu bir yerdi burasý.” -Ý. O. Anar. 3. Hedef: “Amaç, þüphe götürmeyecek ilk kesin bilgiye varmaktý.” -Ý. O. Anar. 4. Bir kimseye veya bir kurula verilen özel amaçlý görev, misyon."
Görüldüðü gibi "amaç" sözcüðünün temel anlamý zaten "sonuç"tur. Bir insanýn amacý, zaten o insanýn ulaþmak istediði “hedef”tir, “sonuç”tur. Yani bu durumda bakýn o verilen baþlýðýn Türkçe meali ne oluyor: “Sonuç-Sonuç Cümleleri” ya da “Amaç-Amaç Cümleleri”. Nasýl beðendiniz mi bu Türkçe mantýðýný?
Bir insanýn “hedef”i, “amaç”ý o insanýn varmayý tasarladýðý, ulaþmak istediði “sonuç”tan baþka nedir ki? Siz önünüze bir hedef koyar ve dersiniz ki: “Ben doktor olmak istiyorum.” Bir amaç ortaya koymuþ olursunuz. Böylece bu amaca, hedefe, bu sonuca ulaþmaya çabalarsýnýz.
Þimdi yardýmcý ders kitaplarýnda ve yayýnlarýnda yer alan ve bu konuyla ilgili olan kimi cümleleri inceleyelim:
Kitabý almak için eve gittim.
Sýnavý kazanmak için çabalýyoruz.
Seni görmek için geleceðim.
Bu üç cümlede altý çizili bölüm, sonradan verilmiþ olan eylemlerin amacýdýr, hedefidir, ulaþýlmasý istenen sonuçlarýdýr.
Þimdi “amaç-sonuç cümlesi” baþlýðýný kullanan sevgili Türkçe öðretmeni meslektaþlarýma sormak istiyorum. Bu cümlelerde altýný çizdiðim birinci bölümlerin amaç bölümü olduðu konusunda hemfikirsek, bu cümlelerin geriye kalan bölümleri “sonuç” bölümü müdür? Bir düþünsünler bakalým, ikinci bölümler neyin sonucuymuþ? Gerçekten bir þeylerin sonucu oluyor mu?
Bunu þöyle de anlatmak mümkün: Neden- sonuç cümlelerinde, cümlede belirtilmiþ olan neden daima bir sonuç doðurmaktadýr. Örneðin, “Hasta olduðum için size gelemedim.” dediðimizde, “hastalýk” nedendir ve “size gelmeme” sonucunu doðurmuþtur. Bir baþka örnek vermek gerekirse, “Hiç çalýþmadýðým için zayýf aldým.” cümlesinde “hiç çalýþmamak” nedeni, “zayýf alma” sonucunu doðurmuþtur.
Ayný “sonuç” mantýðýný yukarýda verdiðimiz cümlelerde arayýnýz lütfen. Bulamýyorsanýz, “amaç-sonuç cümlesi” baþlýðýyla konu anlatan öðretmenlerinizden daha açýk bir anlatým isteyiniz. Belki tatmin edici bir cevap verirler. Ama sanmýyorum. Deneyin. Belki de bu yanlýþlarýndan vazgeçerler. Belli mi olur. En azýndan onlarý biraz düþündürmüþ olursunuz. Fena mý?
Nuri SAÐALTICI
"Nuri SAÐALTICI" bütün yazýlarý için týklayýn...
Son yýllarda Türkçe öðretimiyle ilgili yayýnlarda ciddi boyutlarda bir kalite erozyonu yaþanýyor. Ticari amaçlý yayýnlarýn çokluðu ve denetimin olmayýþý bu yanlýþlarýn yaygýnlaþmasýný tetikliyor. Daha önceki yazýlarýmýzýn birçoðunda bu konuya eðilmiþ, yetkili mercilere önlem alýnmasý için seslenmiþtik. Ancak anlaþýlan odur ki MEB, böyle “basit” (!) konularla ilgilenmiyor. Bu nokta, en üzücü olanýdýr elbette. Türkçe öðretimi iddiasýyla çýkacak yayýnlarda bilimsellik ve tutarlýlýk aranýr. Ama nerede?..
Bu yazýmýzda özellikle son yýllarda ÖSS (yeni adýyla YGS ve LYS) ve SBS’ye yönelik Türkçe yayýnlarýnda yaygýnlaþan bir konu baþlýðýna dikkat çekmek istiyoruz: “Amaç-Sonuç Cümleleri”.
Ne kadar ürkütücü bir baþlýk deðil mi?
Bunu ilk kullanan Türkçe öðretmeni ya da kitap yazarý(!) kimdir bilmiyorum. Ama onu tebrik etmeli ki, hiç düþünmeden bu icadý yapan þahýs, birçok Türkçe öðretmenini zehirlemeyi baþarmýþ ki bugün birçok kaynakta ayný baþlýðý görebiliyoruz. Bu baþlýkta ne var, diyeceksiniz. Haklýsýnýz. Ýlk bakýþta hiçbir þey yok zaten. Yýllardýr öðrendiðimiz “neden-sonuç cümlesi “ gibi bir þey aklýmýza geliyor. Ama sýký durun, öyle bir þey deðil bu.
TDK’nin "Türkçe Sözlük"ünde "amaç" maddesi þöyle açýklanmaktadýr: "amaç, -cý
a. 1. Ulaþmak istenilen sonuç, maksat: “Evet ama öteki kýzý bu iþ için kaçýrdýlarsa amaçlarýna ulaþtýlar.” -A. Ümit. 2. Gaye: “Her milletten, her tabakadan, huylarý, dinleri, dilleri farklý fakat amaçlarý ayný olan insanlarýn bulunduðu bir yerdi burasý.” -Ý. O. Anar. 3. Hedef: “Amaç, þüphe götürmeyecek ilk kesin bilgiye varmaktý.” -Ý. O. Anar. 4. Bir kimseye veya bir kurula verilen özel amaçlý görev, misyon."
Görüldüðü gibi "amaç" sözcüðünün temel anlamý zaten "sonuç"tur. Bir insanýn amacý, zaten o insanýn ulaþmak istediði “hedef”tir, “sonuç”tur. Yani bu durumda bakýn o verilen baþlýðýn Türkçe meali ne oluyor: “Sonuç-Sonuç Cümleleri” ya da “Amaç-Amaç Cümleleri”. Nasýl beðendiniz mi bu Türkçe mantýðýný?
Bir insanýn “hedef”i, “amaç”ý o insanýn varmayý tasarladýðý, ulaþmak istediði “sonuç”tan baþka nedir ki? Siz önünüze bir hedef koyar ve dersiniz ki: “Ben doktor olmak istiyorum.” Bir amaç ortaya koymuþ olursunuz. Böylece bu amaca, hedefe, bu sonuca ulaþmaya çabalarsýnýz.
Þimdi yardýmcý ders kitaplarýnda ve yayýnlarýnda yer alan ve bu konuyla ilgili olan kimi cümleleri inceleyelim:
Kitabý almak için eve gittim.
Sýnavý kazanmak için çabalýyoruz.
Seni görmek için geleceðim.
Bu üç cümlede altý çizili bölüm, sonradan verilmiþ olan eylemlerin amacýdýr, hedefidir, ulaþýlmasý istenen sonuçlarýdýr.
Þimdi “amaç-sonuç cümlesi” baþlýðýný kullanan sevgili Türkçe öðretmeni meslektaþlarýma sormak istiyorum. Bu cümlelerde altýný çizdiðim birinci bölümlerin amaç bölümü olduðu konusunda hemfikirsek, bu cümlelerin geriye kalan bölümleri “sonuç” bölümü müdür? Bir düþünsünler bakalým, ikinci bölümler neyin sonucuymuþ? Gerçekten bir þeylerin sonucu oluyor mu?
Bunu þöyle de anlatmak mümkün: Neden- sonuç cümlelerinde, cümlede belirtilmiþ olan neden daima bir sonuç doðurmaktadýr. Örneðin, “Hasta olduðum için size gelemedim.” dediðimizde, “hastalýk” nedendir ve “size gelmeme” sonucunu doðurmuþtur. Bir baþka örnek vermek gerekirse, “Hiç çalýþmadýðým için zayýf aldým.” cümlesinde “hiç çalýþmamak” nedeni, “zayýf alma” sonucunu doðurmuþtur.
Ayný “sonuç” mantýðýný yukarýda verdiðimiz cümlelerde arayýnýz lütfen. Bulamýyorsanýz, “amaç-sonuç cümlesi” baþlýðýyla konu anlatan öðretmenlerinizden daha açýk bir anlatým isteyiniz. Belki tatmin edici bir cevap verirler. Ama sanmýyorum. Deneyin. Belki de bu yanlýþlarýndan vazgeçerler. Belli mi olur. En azýndan onlarý biraz düþündürmüþ olursunuz. Fena mý?
Nuri SAÐALTICI
"Nuri SAÐALTICI" bütün yazýlarý için týklayýn...