Biber gazı ve kırmızı elbiseli kadın
Chris de Burgh`un “The Lady in red” (kırmızılı kadın) şarkısının karesi değildi bu. Oldukça yakından sıkılan gaza rağmen dimdik duruyordu kırmızı elbiseli genç kadın. Hiç aklımdan çıkmıyor bu tablo. Peki bunun zararı yok muydu? Ne de olsa iyi hekimlik tedavi etmekten önce, korumaktan yanadır. Bu nedenle konunun yabancısı olan bendeniz göz yaşartıcı gazlar ile ilgili güncel bilimsel literatürü karıştırdım. Ne yazık ki tıbbi literatürden elde edilebilecek bilgiler oldukça kısıtlı, paylaşmak istedim.
Göz yaşartıcı gazlar
En çok bilinen üç çeşit göz yaşartıcı gaz bulunmaktadır: CS (Klorobenzilidenemalononitril), CN (kloroasetofenon) ve biber gazı (oloresin çapsıcum)
Biber gazı doğal yollardan yetişen Şili biberinin ekstraksiyona tabi tutulması sonucu elde edilir. Toz şeklindedir. Aktif etken maddesi oloresin çapsıcum(OC)dir. Şili Biberi yeryüzündeki en acı biberlerden biridir, karabiberden yaklaşık 300 kat daha fazla acıdır. Scovile değerine göre belirlenen acılık biber gazında 5 milyon kadardır. Biber gazı tüp içerisinde senelerce etkisini yitirmez. Herhangi bir son kullanma tarihi yoktur (üzerinde öyle yazsa da).
Halojenli organik bileşik göz yaşartıcı gazlara örnek CS (en çok kullanılan) ve CN’dir. Kimyasal iritan ajanlardır. Yüksek konsantrasyonlarda ve özellikle kapalı mekanlarda öldürücü olabilir. Bu gazlar etkilerini muko-kutanoz (deri mükoza) duyusal sınır reseptörleri üzerinden gösterir (TRPA1 iyon kanalları). Bu reseptörler özellikle deri, göz, solunum yollarında olduğu için etkileri en çok burada görülür.
Tarihçe:
Rafine edilmemiş şekliyle biber, doğal bir kimyasal silah olarak yüzlerce yıldır kullanılmaktadır. Örneğin yüzlerce yıl önce Çinlilerin toz biberi bir karışım haline getirerek düşmanların gözüne sıktıkları, Japonların ve Hintlilerin toz biberi savunma ve saldırı amaçlı kullandıkları belirtiliyor. Tarihte bu kimyasalların kullanım şekilleri konusundaki gelişmelerin savaş dönemlerinde hız kazanması da dikkat çekicidir. 1. Dünya Savaşı sırasında ilk olarak İspanyol karabiberi denen güçlü sinir gazı VAN kullanılmıştır.
1920’den sonra ABD’de biber gazının (OC) etkileri geniş olarak araştırılmış; Corson ve Stroughton adlı bilim adamları (isimlerinin baş harfi) CS (Klorobenzilidenemalononitril) denen halojenli organik bileşik kimyasal gözyaşı gazını tanımlamışlar.
CS ve biber gazı (OC) 1950’lerde İngilizler tarafından kolonilerindeki ayaklanmalara karşı kullanılmış. Özellikle Vietnam Savaşı sırasında Kuzey Amerika'da spreylerden patlayan bombalara kadar bu kimyasalların pek çok farklı tipi üretilmiş.
Bugün için ABD’de 1990’lardan beri gaz kullanımı ile ilgili tahmini 100 ölüm olduğu tahmin edilmektedir. Ayrıca gözün kornea tabakasında kalıcı zararlar da saptanmıştır.
Etkileri:
CS (en çok kullanılan göz yaşartıcı gaz):
Ağız, burun, nefes borusunda yanma, nefes borusunun ani ödem nedeniyle kapanmasına kadar gidebilen tahriş, spazm olması (ender de olsa böyle ölüme neden olur).
Astım benzeri tablo (bronşların ani kapanması)
Deride yanma (özellikle yaralanmış derilerde), kızarma, yaralar
Öksürme, bulantı, öğürme, kusma
Gözde yanma, batma, aşırı gözyaşı,
Göz kapaklarının şişerek kapanması (yüksek dozlarda),
Gözün kornea tabakasında (renkli bölüm) yaralanma (birkaç haftada iyileşebilir) nadir de olsa kalıcı yaralanma.
Toksik akciğer ödemi (akciğerin sıvı toplaması, ölüme kadar gidebilecek boğulma hissi)
Hipertansiyon, çarpıntı (kalp hastalığı, hipertansiyonu olanlara ek yük getirerek kalp yetmezliğine zemin hazırlayabilir)
OC (biber gazı)
Temelde aynı CS’deki etkilerin yanında;
Göz kapağının hemen şişerek kapanması
Ani olarak deride şiddetli ağrı duyma
Deride yanık gibi şu toplama, yangı
Alerjik reaksiyon
Gözdeki kornea tahribinin kalıcı olması
İki gaz için (OC ve CS) etki süresi yaklaşık 45 Dakika, 10-15 dakika sonra etkide bir azalma görülmektedir.
Allerjik bünyeliler ve astımlılarda etki çok daha fazla olabilir.
CS gazı beynin ağrı merkezini etkidiğinden ağrı kesici ya da alkol almışlarda beynin ağrı merkezi bloke olabildiğinden ya gazın etkisi olmaz ya çok az olur. Aynı şekilde Siyahilerde de CS gazının etkisinin az olabileceği konusunda yayınlar var.
Her iki gaz ölüme yol açabilir. Biber gazı OC ile aşırı ajitasyon, kontrolsüz hareketler gibi psikiyatrik yan etkiler olabilir.
Uzun süreli, defalarca deri ve sindirim sistemi temaslarından sonra hücrede kanser öncüsü sayılabilecek değişiklikler yapabildiği hayvan deneylerinde gösterilebilmiştir.
Bu gazların uzun vadeli zararları konusunda pek araştırma yok.
Tedavi :
1- Gazın olduğu ortamdan uzaklaşma
2- Gaz ile temas etmiş elbiseleri değiştirme ve uzaklaştırma
3- Lens kullanıcılarının lenslerinin çıkarılması ve tekrar takılmaması! (iki defa dahi temizlenen lenste bile OC kalıntısı bulunabiliyor)
4- Gözleri ve deriyi en az 15 dakika bolca soğuk su! (sıcak su porları açar = gözenekleri açar, gazın daha çok deriden emilmesine sebep olur) ile yıkama. Deriyi yıkarken keseleme gibi işlemlerden kaçınma.
5- Limonun biber gazı üzerine olumlu olan ve kanıtlanmış bir etkisi yoktur!.
6- Kesinlikle cilde krem türü şeyler sürülmemeli, toksik maddeler yağa bağlanır ve böylelikle ciltten emilimleri artabilir.
7- Astmatik ve allerjiklerde (antihistaminik, kortizon, bronkospasmolitik kullanımı gerekebilir)
8- Çok ağır vakalarda (vakaların %1) sedasyon, entubasyon solunum cihazına bağlama ve antitoksik tedavi gerekebilir
9- Her ihtimale karşı gaz ile temastan sonra hekime görünmekte yarar var en azından gözleri kontrol ettirmekte yarar var.
Nasıl korunulur:
Aniden beklenmedik anda gaza maruz kalanların gözlerini hemen kapatmalarını, yüzlerini de sıkıca elleri ile örtmeleri önerilmekte.
Gaz maskeleri, sıvıya karşı dayanıklı elbiseler, çok sıkı oturan bir gözlük (mesela deniz gözlüğü, dalgıç gözlüğü) önemli oranda biber gazından koruyabilir.
Bu çeşit gazların zararlı olduğu kesin. Uzun vadeli etkileri açısından araştırmalara gerek vardır.
nazan.walpoth@insel.ch
|
