Turbo yüksek dağ trekking turizmi ve dağ hastalığı
2500 m yükseklikten sonra uyuma yüksekliği günde 300-500 metreden daha fazla artmamalıdır
Dağ hastalığı antrenmanlı, kondisyonlu olsun olmasın herkeste gelişebilir. Özellikle daha önce akut dağ hastalığı geçirmişlerde (akut mountain sickness) ve bilinen kalp akciğer rahatsızlığı olanlarda bu risk daha yüksektir.
Şikayetlerin başlamasında neden yükseklerde azalan oksijene vücudun yeterince adapte olamamasıdır. Bu yüzdendir ki en iyi önlem yükselişi yavaşlatmaktır. Kilit nokta uyuma yüksekliğidir. 2500 m yükseklikten sonra uyuma yüksekliği günde 300-500 metreden daha fazla artırılmamalıdır. Bunun yanında her 3-4 günde bir ya da her 1000 metreden sonra bir boş dinlenme günü planlamak yararlıdır.
AMS (akut dağ hastalığı) yatkınlığı olanlara veya yavaş yükselmenin bazen mümkün olamadığı bir dağa çıkanlara (örnek Kilimanjaro) astetazolamid isimli ilaç önden verilebilir. Hafif bir idrar söktürücü olan bu ilaç idrardan bikarbonat atılımını önlemekte böylelikle metabolik alkoloz buna bağlı hiperventilasyon (yani hızlı soluma) gelişmesini sağlamaktadır. Bu da kişinin Oksijen alımını ve kanın oksijen satürasyonunu düzeltebilmekte dolayısıyla da aklimatizasyonuna (yani uyumuna) yardımcı olmaktadır. İlacın alımı 2500 m. üzerine çıkılacak günden 24 saat önce olmalı (önerilen dozaj günde iki kez olarak toplam 150-250 mg). Yan etki olarak (Dozaja bağlı) ekstremitelerde uyuşma, tad alma bozukluğu, nadir olarak ve de dozaja bağlı olarak aşırı idrar söktürmeye bağlı dehidratasyon (çok sıvı kaybına bağlı gelişen tablo). Bu yüzden genelde bu durumdaki hastalarımıza dağa çıkmadan 10-14 gün önce 2-3 günlüğüne bu ilacı test olarak almalarını ve etkilerini gözlemlemelerini öneriyoruz. Yüksek dozlarda (ki bunlar daha etkili dozlar) önemli yan etki gözlenenlere daha küçük dozları kullanmasını öneriyoruz. İlaca karşı alerjisi olan nadir kişilere de (Sülfonamid Alerjisi) profilaktik kortizon tedavisi veriyoruz (Deksametazon).
Asetazolamidin profilaktik olarak (gerektiğinde kullanabilmek için) dağcının çantasında bulundurması konusu tartışmalı, Amerikan yönergelerine göre gerekli, Avrupa yönergelerine göre semptomlara o noktadan sonra zayıf etkisi nedeniyle gerekli değil.
Özellikle Kilimanjoro turistlerinin çok iyi bilgilendirilmesi şart, çünkü bu dağ çoklukla hafife alınmaktadır. Çıkış için gerekli (4200 m çıkış gerekli) 10-14 gün yerine dağ turizmi tur organizatörleri turbo 4-5 gün (ya da 6-9 günlük) turlar düzenlemekte ve bu da tura katılan insanların %77’sinin akut dağ hastalığına yakalanmasına, hatta %14 kadarı akut akciğer ödemine ve de % 4 kadarının beyin ödemi olmasına sebep olmaktadır. Bu bakımdan böyle bir çıkış gerçekleştireceklerin bu konuda uzman hekime başvurup profilaksi konusunda gerekli ilaçları temin etmeleri yararlı olacaktır. Tabi bölgede var olan Malaria sorunu nedeniyle Malaria profilaksisi ilaçlarını da almaları önemlidir. Malaria ilaçları santral sinir sistemi yan etkileri yapabileceklerinden ve de dağ hastalığındaki santral sinir sistemi semptomları ile karışabileceğinden bu ilaçların da önceden test edilmesinin yararını burada vurgulamak isteriz.
Burada şunu da hatırlatmakta yarar var trekking yapmadan da gidilen ve yükseklerde bulunan uçuş ve tren destinasyonları da turistlerin dağ hastalığı ile tanışmasına sebep olabilir. Örneğin La Paz (4085 m) uçuşlarında yolcularının %80 kadarı, Cusco’da (3400 m) yolcuların % 50 kadarında dağ hastalığı benzeri şikayetler olabilmekte. Kritik tren destinasyonlarına örnek olarak da Tibet’teki Lhaşa ve de Peru’daki Ferrocaril Centro Adriano örnek verilebilir. Özellikle yüksek noktalara direk uçuşlarda birkaç günlük aklimatizasyonun önemini vurgulanmak isteriz. Mortalitesi çok yüksek olan beyin ödemi ve akciğer ödemi olasılığı karşısında, özellikle tıbbi bakımdan gelişkin olmayan bölgelere gidenlerin acil durumda çok gerekecek bazı ödem giderici ilaçları rezerv olarak bulundurulması çok önemlidir (Deksemtazon, Nifedipin)
Dağ hastalığının üç formu: ve yapılması gerekenler
Hafif form: Baş ağrısı, iştahsızlık, mide bulantısı, uyku sorunu. Yapılması gereken: yükselmeyi kesmek, bir dinlenme günü eklemek, düzelmezse 500-1000 m kadar yükseklik (irtifa) kaybetmek. (mide bulantısı ilacı vermek, baş ağrısı ilacı vermek)
Ağır form: Kusma, uykusuzluk, hafif denge sorunu. Yapılması gereken çok çabuk inişe geçmek, şikayetler düzelinceye kadar inişe devam etmek, gerekirse hastayı tıbbi merkeze transport ettirme, kortizon verme (deksametazon)
Yükseklik beyin ödemi: Çok ağır baş ağrısı, çok ağır denge sorunu, bilinç kaybından komaya kadar giden tablo. Yapılması gereken hemen hastayı dağdan indirme bir tıbbi merkeze transport ettirme, Oksijen verme, hiperbarik terapi (yüksek basınçlı oda), kortizon (dekşmetazon)
Yükseklik Akciğer Ödemi:
Erken Faz: İlerleyici efor kapasitesi azalması, artan nefes darlığı
Geç Faz: Dinlenimde aşırı nefes darlığı, nefes alım sıklığında artış, morarma, kuru öksürük, ağızdan köpüklü-kanlı sıvı gelmesi.
Her iki fazda yapılması gereken acil hastanın transportu tıbbi merkeze iletme, vücudu yükseltme, Oksijen verme, hiperbarik terapi, Nifedipin, Tadafil gibi ödem giderici ilaçlar
nazan.walpoth@insel.ch
|
