Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
Hastane dışı ortamlarda ani kalp durması
Halen hastane dışı ani kalp durması sonucu ölüm (SCD sudden cardiac death) geliÅŸen hastaların ne yazık ki %2- 5’i hayatta kalabilmektedir. En önemli nedenler arasında gereken yardımın gecikmesi gösteriliyor.
Kalp ile ilgili acillerinin (kalp krizi, ani kalp durması gibi) % 85’ì hastane dışı geliÅŸmekte. Ani kalp durmasına baÄŸlı ölümler Türkiye için yaklaşık yılda 100 bin kiÅŸi (Ä°sviçre için yılda 8000-10000 kiÅŸi olarak gösteriliyor).
Ani kalp durması sonucu ölüm (SCD) kişinin kalp ile ilgili bir nedenden dolayı ani olarak gelişen bir şikayetinden sonra ilk 1 saat içinde hayatını kaybetmesi durumuna deniliyor.
Dünya`da ölümlerin en sık nedenidir.
Genelde bu süreçte kalp ani olarak „karıncık fibrilasyonu=ventriküler fibrilasyon geliÅŸtirir ve bu aÅŸamada gereken müdahale yapılamazsa hayatını kaybeder.
Ani kalp durması sonucu ölüm daha çok yaşı 35’den büyük, koroner kalp hastalığı olan, daha önce geçirdiÄŸi kalp krizi neticesi kalp pompalama gücü azalmış insanlarda biraz daha sık görülür.
Genç sağlıklı görünen insanlarda ani kalp durması sonucu gelişen ölümün nedenleri en çok (sağlıklı görünen sporcular buna örnek) kalıtımsal bir kalp kası hastalığına bağlıdır. Diğer daha nadir nedenler arasında ritim bozukluğu ile giden birtakım hastalıklar, koroner anormalinin olması, kalp kasının iltihabi durumunun ani gelişmesi ya da sağ karıncığın spesifik ve ritim bozukluğu ile giden bir hastalığı olabilir ( ARVC).
Ne yazık ki ani kalp durmasına baÄŸlı geliÅŸen ölüm bazen kiÅŸinin ilk ve tek ÅŸikayeti olabilir ve de %85 kadarı hastane dışı ortamda ( %20 insanların toplu bulunduÄŸu ortamlar ve % 65’ì evde) geliÅŸir.
Ani kalp durmasına bağlı ölüm olarak yanlışlıkla vasıflanan durumlar da vardır, örneğin aort yırtılması (aort disseksiyonu), ağır akciğer embolisi yani akciğere giden damarların pıhtı ile kapanması ya da beyin felci gibi.
Koroner arter hastalığı olan kişiler daha önceden tipik şikayetleri olmadığı için hekime gitmemiş, hastalıklarından haberdar olmamış olabilirler.
Bazen ani bir bayılma veya da ani bir göğüs ağrısı da gelişmekte olan ani kalp durmasının habercisi olabilir.
Göğsümüzden ya da karın üst bölgesinden gelen ve sırta kola, çene altına yayılan ve özellikle eforla gelen bir ağrı halinde vakit kaybetmeden bir Kardiyoloğa danışmakta yarar vardır. Hele hele bu ağrı 15 dakikadan uzun sürüyorsa hemen bir acil servise çok hızlı ulaşılmalıdır. Bazen ani olarak eforla gelişen nefes darlığı (şeker hastaları, kadınlar) da koroner arter hastalığının bir belirtisi olabilir.
Kalp krizi geliÅŸimi koroner arter hastalığı nedeniyle geliÅŸen damar içi kireçlenmenin (plakların) herhangi bir anda kırılması neticesi damarın o bölgesinin pıhtı ile tıkanması sonucu geliÅŸir. Bazen kalp krizi geliÅŸtiÄŸinde aÄŸrı olmadan ani olarak ölümcül ritim bozukluÄŸu geliÅŸir (karıncık taÅŸikardisi ya da fibrilasyonu ya da ventriküler taÅŸikardi veya fibrilasyon > 80/90%) ve kiÅŸinin beynine o esnada oksijen gitmediÄŸinden 7-10 saniye içinde bilincini kaybeder (beyin refleksidir). Böyle bir kiÅŸi ile karşılaÅŸtığımızda (yakınımız olabilir, tesadüfen yanımızda geliÅŸebilir). Hemen hızlı bir ÅŸekilde temel canlandırma yöntemlerine geçiÅŸ (BLS basic live support) yanında ortamda o karıncık fibrilasyonunu (ventriküler fibrilasyonunu) durduracak bir defibrilatörün (ÅŸoklayan alet) bulunması çok önemlidir. Bu bakımdan tam otomatik çalışan yani hem analiz (ritim analizi) hem tedavi yapan defibrilatörlerin yani AED’lerin önemi çok büyüktür. Gittikçe artan sayıda insanların toplu olarak bulunduÄŸu havaalanı, gar, otobüs istasyonları, stadyumlar, tiyatro, sinema, büyük oteller, büyük alışveriÅŸ merkezleri, resmi dairelerde bulunma sıklığı artmaktadır. AED sayısının artmasının yanında bunların gereken acil durumda 5 dakikadan kısa bir süre içinde yerini bilip getirecek kullanabilecek insanlara ihtiyaç vardır. Bu arada geçen bu çok deÄŸerli zamanda temel canlandırma yöntemlerinin aralıksız uygulanması çok önemlidir. Beynin oksijensizliÄŸe tahammülü en çok 4 dakikadır. Sahada geçirilen kalp krizleri için henüz mükemmel bir stratejimiz /organizasyonumuz ne yazık ki yok. Oysa ki ani kalp durmasının % 85 kadarı hastane dışı geçirilmekte ve bunların da iyimser bir hesapla sadece %2-5 kadarı hayatta kalabilmektedir
Ekte Amerikan Kalp BirliÄŸi’nin profesyonel olmayan yardımcı için yaptığı ÅŸema da belirtildiÄŸi gibi. Bilincini kaybetmiÅŸ hastayla karşılaÅŸtığımızda hemen acil olarak Türkiye için 112 (Ä°sviçre için 144) arayıp (tam adres, hasta yaşı, adı, durumu çok kısa bildirilmeli) profesyonel yardım gelinceye kadar bilinci yerinde olmayan dolaşımı durmuÅŸ bu kiÅŸiye temel canlandırma uygulanmalıdır. Ortamda canlandırma konusunda tecrübe sahibi profesyonel olmayan 2 kiÅŸi bulunuyorsa 2 kez suni solunum yaptıktan sonra 30 kalp masajı (iman tahtasının alt %50’lik bölümüne dakikada 100 kadar minimum 5 cm kadar basarak) yaparak bunu 5 kez tekrarlayarak devam etmeli ve paralel olarak AED (tam otomatik defibrilatörü ) getirtilip hemen baÄŸlayıp defibrile etmeli (ÅŸoklamalı). Canlandırma yapan tek kiÅŸi ve canlandırma konusunda tecrübesi /bilgisi yoksa sadece dakikada aralıksız 100 kalp masajı ve getirilen AED ile defibrile etme ile kalbi duran kiÅŸinin hayatta kalma olasılığı anlamlı artırmış olur. Genelde suni solunum konusunda profesyonel olmayan kurtarıcıların çekinceleri var, bilinçli kiÅŸiler tarafından suni solunum yapılmıyorsa da kalp masajı yapılmayan zaman kaybına sebep olduÄŸundan sadece kalp masajı yapılması son yönergelerde ÅŸiddetle önerilmektedir (Hands only CPR continuous chest compression). Suni solunumun halen önemli bulunduÄŸu durumlara gözlemlenmemiÅŸ kalp durmaları, çocuklarda, ilaca baÄŸlı, alkole baÄŸlı ve boÄŸulmaya baÄŸlı dolaşım durması olan durumlar yanında canlandırmanın 4 dakikadan uzun sürdüğü durumlara örnek gösterilmektedir.
İsviçre`de öğretim üyesi olduğum Bern Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ve İsviçre Kalp Vakfı bizleri canlandırma eğitmenleri olarak fahri görevlerle çeşitli halk bilgilendirme projelerinde yıllardır görevlendirmektedir. Buradaki hedeflerin başında temel canlandırma yöntemlerine vakıf geniş halk kitleleri oluşturmak ve ilkokullara kadar inen bu kursları artırabilmek bu konuyu kolay yapılabilir hale getirmektir (Mini Anne plastik bebek ile sürekli çalışarak). Bunun yanında AED`nin halkın yoğunlaştığı önemli noktalarda bulunmasını arttırmak (<5 dakika kısa sürede ulaşabilme) yanında kullanımı konusunda bilinçli halk kitleleri oluşturmak. Bu konuda belediye olarak Zürih ve Davos şu an için en önde gitmektedir. Anılan bu kurslar 4-6 saat kadar sürmektedir ve halka ücretsiz sunulmaktadır. Arada tekrarlanma ile acil durumda yapılması gerekenler otomatize hale getirilmektedir.
Bu yazının amacı ani kalp durması durumunda profesyonel yardım gelinceye kadar temel canlandırmanın ve erken defibrilasyonun (AED)nin kullanımının kalp durması halinde ilk dakikalardaki önemini vurgulamaktır. AraÅŸtırmalara göre kaliteli temel canlandırma ve defibrilasyon (ilk 3-5 dakikada defibrilasyon) yani zamanında yapılan bir canlandırma ile hayatta kalma olasılığı % 49-75 oranında artırılabilmektedir. Bunun için insanların toplu bulunduÄŸu alanlara profesyonel yardım gelmeden ulaÅŸabilecek eÄŸitilmiÅŸ profesyonel olmayan hızlı yardımcılara da (first responder) ihtiyaç vardır. ABD bu programlarla oyun salonlarında örneÄŸin hayatta kalma olasılığı %53, Chicago Havaalanı’nda %63 oranında artırabilmiÅŸtir. Ä°sviçre`de evde olan ani kalp durması durumları için bazı küçük yerleÅŸim birimlerinde itfaiye ve polis gibi yarı profesyonellere hızlı yardımcı sıfatı ile AED kursları verilmiÅŸ (first responder), daha önce 12 dakika olan canlandırma baÅŸlangıcını 6 dakikaya düşürülebilmiÅŸtir.
Ani kalp durmasında profesyonel yardım gelinceye kadar gerekenleri doğru ve zaman kaybı olmadan yapabildiğimiz yarınlara ulaşabilme umuduyla sağlıcakla kalın.
Kanton Zürih icin yaklasik 160 olan AED yerleri www.help-zuerich.ch
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
nazan.walpoth@insel.ch
Halen hastane dışı ani kalp durması sonucu ölüm (SCD sudden cardiac death) geliÅŸen hastaların ne yazık ki %2- 5’i hayatta kalabilmektedir. En önemli nedenler arasında gereken yardımın gecikmesi gösteriliyor.
Kalp ile ilgili acillerinin (kalp krizi, ani kalp durması gibi) % 85’ì hastane dışı geliÅŸmekte. Ani kalp durmasına baÄŸlı ölümler Türkiye için yaklaşık yılda 100 bin kiÅŸi (Ä°sviçre için yılda 8000-10000 kiÅŸi olarak gösteriliyor).
Ani kalp durması sonucu ölüm (SCD) kişinin kalp ile ilgili bir nedenden dolayı ani olarak gelişen bir şikayetinden sonra ilk 1 saat içinde hayatını kaybetmesi durumuna deniliyor.
Dünya`da ölümlerin en sık nedenidir.
Genelde bu süreçte kalp ani olarak „karıncık fibrilasyonu=ventriküler fibrilasyon geliÅŸtirir ve bu aÅŸamada gereken müdahale yapılamazsa hayatını kaybeder.
Ani kalp durması sonucu ölüm daha çok yaşı 35’den büyük, koroner kalp hastalığı olan, daha önce geçirdiÄŸi kalp krizi neticesi kalp pompalama gücü azalmış insanlarda biraz daha sık görülür.
Genç sağlıklı görünen insanlarda ani kalp durması sonucu gelişen ölümün nedenleri en çok (sağlıklı görünen sporcular buna örnek) kalıtımsal bir kalp kası hastalığına bağlıdır. Diğer daha nadir nedenler arasında ritim bozukluğu ile giden birtakım hastalıklar, koroner anormalinin olması, kalp kasının iltihabi durumunun ani gelişmesi ya da sağ karıncığın spesifik ve ritim bozukluğu ile giden bir hastalığı olabilir ( ARVC).
Ne yazık ki ani kalp durmasına baÄŸlı geliÅŸen ölüm bazen kiÅŸinin ilk ve tek ÅŸikayeti olabilir ve de %85 kadarı hastane dışı ortamda ( %20 insanların toplu bulunduÄŸu ortamlar ve % 65’ì evde) geliÅŸir.
Ani kalp durmasına bağlı ölüm olarak yanlışlıkla vasıflanan durumlar da vardır, örneğin aort yırtılması (aort disseksiyonu), ağır akciğer embolisi yani akciğere giden damarların pıhtı ile kapanması ya da beyin felci gibi.
Koroner arter hastalığı olan kişiler daha önceden tipik şikayetleri olmadığı için hekime gitmemiş, hastalıklarından haberdar olmamış olabilirler.
Bazen ani bir bayılma veya da ani bir göğüs ağrısı da gelişmekte olan ani kalp durmasının habercisi olabilir.
Göğsümüzden ya da karın üst bölgesinden gelen ve sırta kola, çene altına yayılan ve özellikle eforla gelen bir ağrı halinde vakit kaybetmeden bir Kardiyoloğa danışmakta yarar vardır. Hele hele bu ağrı 15 dakikadan uzun sürüyorsa hemen bir acil servise çok hızlı ulaşılmalıdır. Bazen ani olarak eforla gelişen nefes darlığı (şeker hastaları, kadınlar) da koroner arter hastalığının bir belirtisi olabilir.
Kalp krizi geliÅŸimi koroner arter hastalığı nedeniyle geliÅŸen damar içi kireçlenmenin (plakların) herhangi bir anda kırılması neticesi damarın o bölgesinin pıhtı ile tıkanması sonucu geliÅŸir. Bazen kalp krizi geliÅŸtiÄŸinde aÄŸrı olmadan ani olarak ölümcül ritim bozukluÄŸu geliÅŸir (karıncık taÅŸikardisi ya da fibrilasyonu ya da ventriküler taÅŸikardi veya fibrilasyon > 80/90%) ve kiÅŸinin beynine o esnada oksijen gitmediÄŸinden 7-10 saniye içinde bilincini kaybeder (beyin refleksidir). Böyle bir kiÅŸi ile karşılaÅŸtığımızda (yakınımız olabilir, tesadüfen yanımızda geliÅŸebilir). Hemen hızlı bir ÅŸekilde temel canlandırma yöntemlerine geçiÅŸ (BLS basic live support) yanında ortamda o karıncık fibrilasyonunu (ventriküler fibrilasyonunu) durduracak bir defibrilatörün (ÅŸoklayan alet) bulunması çok önemlidir. Bu bakımdan tam otomatik çalışan yani hem analiz (ritim analizi) hem tedavi yapan defibrilatörlerin yani AED’lerin önemi çok büyüktür. Gittikçe artan sayıda insanların toplu olarak bulunduÄŸu havaalanı, gar, otobüs istasyonları, stadyumlar, tiyatro, sinema, büyük oteller, büyük alışveriÅŸ merkezleri, resmi dairelerde bulunma sıklığı artmaktadır. AED sayısının artmasının yanında bunların gereken acil durumda 5 dakikadan kısa bir süre içinde yerini bilip getirecek kullanabilecek insanlara ihtiyaç vardır. Bu arada geçen bu çok deÄŸerli zamanda temel canlandırma yöntemlerinin aralıksız uygulanması çok önemlidir. Beynin oksijensizliÄŸe tahammülü en çok 4 dakikadır. Sahada geçirilen kalp krizleri için henüz mükemmel bir stratejimiz /organizasyonumuz ne yazık ki yok. Oysa ki ani kalp durmasının % 85 kadarı hastane dışı geçirilmekte ve bunların da iyimser bir hesapla sadece %2-5 kadarı hayatta kalabilmektedir
Ekte Amerikan Kalp BirliÄŸi’nin profesyonel olmayan yardımcı için yaptığı ÅŸema da belirtildiÄŸi gibi. Bilincini kaybetmiÅŸ hastayla karşılaÅŸtığımızda hemen acil olarak Türkiye için 112 (Ä°sviçre için 144) arayıp (tam adres, hasta yaşı, adı, durumu çok kısa bildirilmeli) profesyonel yardım gelinceye kadar bilinci yerinde olmayan dolaşımı durmuÅŸ bu kiÅŸiye temel canlandırma uygulanmalıdır. Ortamda canlandırma konusunda tecrübe sahibi profesyonel olmayan 2 kiÅŸi bulunuyorsa 2 kez suni solunum yaptıktan sonra 30 kalp masajı (iman tahtasının alt %50’lik bölümüne dakikada 100 kadar minimum 5 cm kadar basarak) yaparak bunu 5 kez tekrarlayarak devam etmeli ve paralel olarak AED (tam otomatik defibrilatörü ) getirtilip hemen baÄŸlayıp defibrile etmeli (ÅŸoklamalı). Canlandırma yapan tek kiÅŸi ve canlandırma konusunda tecrübesi /bilgisi yoksa sadece dakikada aralıksız 100 kalp masajı ve getirilen AED ile defibrile etme ile kalbi duran kiÅŸinin hayatta kalma olasılığı anlamlı artırmış olur. Genelde suni solunum konusunda profesyonel olmayan kurtarıcıların çekinceleri var, bilinçli kiÅŸiler tarafından suni solunum yapılmıyorsa da kalp masajı yapılmayan zaman kaybına sebep olduÄŸundan sadece kalp masajı yapılması son yönergelerde ÅŸiddetle önerilmektedir (Hands only CPR continuous chest compression). Suni solunumun halen önemli bulunduÄŸu durumlara gözlemlenmemiÅŸ kalp durmaları, çocuklarda, ilaca baÄŸlı, alkole baÄŸlı ve boÄŸulmaya baÄŸlı dolaşım durması olan durumlar yanında canlandırmanın 4 dakikadan uzun sürdüğü durumlara örnek gösterilmektedir.
İsviçre`de öğretim üyesi olduğum Bern Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi ve İsviçre Kalp Vakfı bizleri canlandırma eğitmenleri olarak fahri görevlerle çeşitli halk bilgilendirme projelerinde yıllardır görevlendirmektedir. Buradaki hedeflerin başında temel canlandırma yöntemlerine vakıf geniş halk kitleleri oluşturmak ve ilkokullara kadar inen bu kursları artırabilmek bu konuyu kolay yapılabilir hale getirmektir (Mini Anne plastik bebek ile sürekli çalışarak). Bunun yanında AED`nin halkın yoğunlaştığı önemli noktalarda bulunmasını arttırmak (<5 dakika kısa sürede ulaşabilme) yanında kullanımı konusunda bilinçli halk kitleleri oluşturmak. Bu konuda belediye olarak Zürih ve Davos şu an için en önde gitmektedir. Anılan bu kurslar 4-6 saat kadar sürmektedir ve halka ücretsiz sunulmaktadır. Arada tekrarlanma ile acil durumda yapılması gerekenler otomatize hale getirilmektedir.
Bu yazının amacı ani kalp durması durumunda profesyonel yardım gelinceye kadar temel canlandırmanın ve erken defibrilasyonun (AED)nin kullanımının kalp durması halinde ilk dakikalardaki önemini vurgulamaktır. AraÅŸtırmalara göre kaliteli temel canlandırma ve defibrilasyon (ilk 3-5 dakikada defibrilasyon) yani zamanında yapılan bir canlandırma ile hayatta kalma olasılığı % 49-75 oranında artırılabilmektedir. Bunun için insanların toplu bulunduÄŸu alanlara profesyonel yardım gelmeden ulaÅŸabilecek eÄŸitilmiÅŸ profesyonel olmayan hızlı yardımcılara da (first responder) ihtiyaç vardır. ABD bu programlarla oyun salonlarında örneÄŸin hayatta kalma olasılığı %53, Chicago Havaalanı’nda %63 oranında artırabilmiÅŸtir. Ä°sviçre`de evde olan ani kalp durması durumları için bazı küçük yerleÅŸim birimlerinde itfaiye ve polis gibi yarı profesyonellere hızlı yardımcı sıfatı ile AED kursları verilmiÅŸ (first responder), daha önce 12 dakika olan canlandırma baÅŸlangıcını 6 dakikaya düşürülebilmiÅŸtir.
Ani kalp durmasında profesyonel yardım gelinceye kadar gerekenleri doğru ve zaman kaybı olmadan yapabildiğimiz yarınlara ulaşabilme umuduyla sağlıcakla kalın.
Kanton Zürih icin yaklasik 160 olan AED yerleri www.help-zuerich.ch
Doç. Dr. B. Nazan Walpoth
nazan.walpoth@insel.ch
"Doç. Dr. B. Nazan Walpoth" bütün yazıları için tıklayın...