EVRİMSEL BİTKİ ISLAHI: ARAŞTIRMANIN DEMOKRATİKLEŞMESİ VE KÜRESEL İKLİM DEĞİŞİKLİĞİNE UYUM
2008 yılında İran’ın Kermanşah ve Semnan illerinde beş çiftçi ICARDA araştırma enstitüsünün sağladığı 1600 değişik arpa tipini karışık olarak arazilerine ekerek evrimsel bitki ıslahı (evolutionary plant breeding, kısaca EPB) denilen bir çalışmaya başladılar.
( https://www.ileia.org/wp-content/uploads/2017/02/30_1_Agrobiodiversity.pdf )
Bu çalışmayı CENESTA denilen kuruluş Dr. Salvatore Ceccarelli desteği ile başlatmıştı. Tohumlar değişik ülkelerden ve modern ıslah materyalinden oluşmuştu. Bunların arasında arpanın vahşi ataları da bulunmaktaydı. Bu tohumlar kendi aralarında tozlaştılar. Bu evrimsel karışım her yıl değişen koşullara daha iyi uyum göstererek gelişti. Benzer bir çalışma ekmeklik buğday ile de yapıldı. Sonuçlar çok başarılı idi. Çiftçilerden biri şöyle diyordu: “Babam bana dedi ki ’80 yıldır çiftçiyim bu yılki kötü iklim koşulları ve bu çok kötü toprağa rağmen bu kadar iyi bir ürün görmedim’” Evrimsel bitki ıslahı karışımları yerel ve geliştirilmiş çeşitlerden olumsuz koşullarda daha iyi verim verdiler. Buğdayda verim 2. yılda yerel çeşitlerin iki misli oldu. Geliştirilmiş buğday çeşitlerine göre ise verim daha yüksek oldu, ayrıca böcek öldürücüler ve herbisitler (ot öldürücüler) de gerekmiyordu. Evrimsel popülasyonlar ekolojik üretime çok uygundur ve daha düşük maliyetle üretim yapmak mümkün olmaktadır. Evrimsel bitki ıslahı çalışmaları değişik ülkelerde yayılmaktadır.
Bu evrimsel popülasyonların başarısı küresel iklim değişikliği içinde bulunduğumuz bu yıllarda gerek iklim gerekse hastalık ve zararlılardaki hızlı değişiklere her yıl uyum göstererek evrimleşmelerinden kaynaklanmaktadır. Bu çalışmalar bitki ıslahçıları ile çiftçiler arasında en başından itibaren kurulan bir işbirliğini gerektirmektedir. Üretilen tohum için herhangi bir fikri mülkiyet söz konusu değildir. Bu tohum kolayca paylaşılmaktadır. Gerek ülkemizde gerekse de diğer ülkelerde bitki ıslahçılarının önemli bir kısmı bu gibi ıslah yaklaşımlarını sevmemektedir. Nedeni ise şüphesiz ilk önce şirketlerden gelmektedir. Onların temel amacı yüksek fiyatla tohum satmaktır. Şirketlerin güdümündeki ıslahçılar da aynı bakışı paylaşmaktadır. Kamu kurumlarındaki bazı ıslahçılar bile bu yaklaşıma karşı olabiliyor. Nedeni ise bu elemanların yetiştirilmesinde, akademik ve ödüllendirme mekanizmalarında da yatmaktadır. Evrimsel bitki ıslahı kişilerden alçak gönüllü olmaları, çiftçilere saygı göstermeleri, işbirliği yapmalarını gerektirmektedir. Bir de bu yaklaşımla elde edilen başarılar tek bir kişiye ait değil, aralarında çiftçilerin de olduğu bir takıma aittir. Bu durum onları sinirlendiriyor.
Şimdi bu sonuçları bir de bizde ve birçok ülkede var olan tohumculuk kanunları açısından değerlendirelim. Tohumculuk kanunu satılabilecek olan tohumlukların çeşit (varyete) olmasını ve bunların “farklı, birörnek ve kararlı” olmalarını öngörmektedir. Farklı olmak başka çeşitlerden bir veya başka özelliği ile farklı olmaktır. Birörnek olmak ise ürünün hepsinin standart olması, aynı özelliklere sahip olmasıdır. Kararlı olmak ise takip eden yıllarda tohumun aynı özellikleri korumaya devam etmesidir. Bu popülasyonlar ne farklı, ne bir örmek ne de kararlıdır. Bu kanunlara göre bu popülasyonlar tohum olarak satılamaz. Bunun için tohumculuk kanunları değişmelidir. Islahçılarımızın ve çiftçilerimizin bu yaklaşıma ilgi göstermelerini dileriz.
Daha fazla bilgi için:
http://orgprints.org/6749/1/PhillipsandWolfe%5B2%5D_Lit_review.pdf
http://orgprints.org/22440/1/EvoBreeding-Proceedings.2013.pdf
Yurt Gazetesi 14.4.2017
|
