Nuri SAÄžALTICI
"AMAÇ-SONUÇ CÜMLELERİ" ÜZERİNE
Son yıllarda Türkçe öğretimiyle ilgili yayınlarda ciddi boyutlarda bir kalite erozyonu yaÅŸanıyor. Ticari amaçlı yayınların çokluÄŸu ve denetimin olmayışı bu yanlışların yaygınlaÅŸmasını tetikliyor. Daha önceki yazılarımızın birçoÄŸunda bu konuya eÄŸilmiÅŸ, yetkili mercilere önlem alınması için seslenmiÅŸtik. Ancak anlaşılan odur ki MEB, böyle “basit” (!) konularla ilgilenmiyor. Bu nokta, en üzücü olanıdır elbette. Türkçe öğretimi iddiasıyla çıkacak yayınlarda bilimsellik ve tutarlılık aranır. Ama nerede?..
Bu yazımızda özellikle son yıllarda ÖSS (yeni adıyla YGS ve LYS) ve SBS’ye yönelik Türkçe yayınlarında yaygınlaÅŸan bir konu baÅŸlığına dikkat çekmek istiyoruz: “Amaç-Sonuç Cümleleri”.
Ne kadar ürkütücü bir başlık değil mi?
Bunu ilk kullanan Türkçe öğretmeni ya da kitap yazarı(!) kimdir bilmiyorum. Ama onu tebrik etmeli ki, hiç düşünmeden bu icadı yapan ÅŸahıs, birçok Türkçe öğretmenini zehirlemeyi baÅŸarmış ki bugün birçok kaynakta aynı baÅŸlığı görebiliyoruz. Bu baÅŸlıkta ne var, diyeceksiniz. Haklısınız. Ä°lk bakışta hiçbir ÅŸey yok zaten. Yıllardır öğrendiÄŸimiz “neden-sonuç cümlesi “ gibi bir ÅŸey aklımıza geliyor. Ama sıkı durun, öyle bir ÅŸey deÄŸil bu.
TDK’nin "Türkçe Sözlük"ünde "amaç" maddesi şöyle açıklanmaktadır: "amaç, -cı
a. 1. UlaÅŸmak istenilen sonuç, maksat: “Evet ama öteki kızı bu iÅŸ için kaçırdılarsa amaçlarına ulaÅŸtılar.” -A. Ãœmit. 2. Gaye: “Her milletten, her tabakadan, huyları, dinleri, dilleri farklı fakat amaçları aynı olan insanların bulunduÄŸu bir yerdi burası.” -Ä°. O. Anar. 3. Hedef: “Amaç, şüphe götürmeyecek ilk kesin bilgiye varmaktı.” -Ä°. O. Anar. 4. Bir kimseye veya bir kurula verilen özel amaçlı görev, misyon."
Görüldüğü gibi "amaç" sözcüğünün temel anlamı zaten "sonuç"tur. Bir insanın amacı, zaten o insanın ulaÅŸmak istediÄŸi “hedef”tir, “sonuç”tur. Yani bu durumda bakın o verilen baÅŸlığın Türkçe meali ne oluyor: “Sonuç-Sonuç Cümleleri” ya da “Amaç-Amaç Cümleleri”. Nasıl beÄŸendiniz mi bu Türkçe mantığını?
Bir insanın “hedef”i, “amaç”ı o insanın varmayı tasarladığı, ulaÅŸmak istediÄŸi “sonuç”tan baÅŸka nedir ki? Siz önünüze bir hedef koyar ve dersiniz ki: “Ben doktor olmak istiyorum.” Bir amaç ortaya koymuÅŸ olursunuz. Böylece bu amaca, hedefe, bu sonuca ulaÅŸmaya çabalarsınız.
Şimdi yardımcı ders kitaplarında ve yayınlarında yer alan ve bu konuyla ilgili olan kimi cümleleri inceleyelim:
Kitabı almak için eve gittim.
Sınavı kazanmak için çabalıyoruz.
Seni görmek için geleceğim.
Bu üç cümlede altı çizili bölüm, sonradan verilmiş olan eylemlerin amacıdır, hedefidir, ulaşılması istenen sonuçlarıdır.
Åžimdi “amaç-sonuç cümlesi” baÅŸlığını kullanan sevgili Türkçe öğretmeni meslektaÅŸlarıma sormak istiyorum. Bu cümlelerde altını çizdiÄŸim birinci bölümlerin amaç bölümü olduÄŸu konusunda hemfikirsek, bu cümlelerin geriye kalan bölümleri “sonuç” bölümü müdür? Bir düşünsünler bakalım, ikinci bölümler neyin sonucuymuÅŸ? Gerçekten bir ÅŸeylerin sonucu oluyor mu?
Bunu şöyle de anlatmak mümkün: Neden- sonuç cümlelerinde, cümlede belirtilmiÅŸ olan neden daima bir sonuç doÄŸurmaktadır. ÖrneÄŸin, “Hasta olduÄŸum için size gelemedim.” dediÄŸimizde, “hastalık” nedendir ve “size gelmeme” sonucunu doÄŸurmuÅŸtur. Bir baÅŸka örnek vermek gerekirse, “Hiç çalışmadığım için zayıf aldım.” cümlesinde “hiç çalışmamak” nedeni, “zayıf alma” sonucunu doÄŸurmuÅŸtur.
Aynı “sonuç” mantığını yukarıda verdiÄŸimiz cümlelerde arayınız lütfen. Bulamıyorsanız, “amaç-sonuç cümlesi” baÅŸlığıyla konu anlatan öğretmenlerinizden daha açık bir anlatım isteyiniz. Belki tatmin edici bir cevap verirler. Ama sanmıyorum. Deneyin. Belki de bu yanlışlarından vazgeçerler. Belli mi olur. En azından onları biraz düşündürmüş olursunuz. Fena mı?
Nuri SAÄžALTICI
"Nuri SAĞALTICI" bütün yazıları için tıklayın...
Son yıllarda Türkçe öğretimiyle ilgili yayınlarda ciddi boyutlarda bir kalite erozyonu yaÅŸanıyor. Ticari amaçlı yayınların çokluÄŸu ve denetimin olmayışı bu yanlışların yaygınlaÅŸmasını tetikliyor. Daha önceki yazılarımızın birçoÄŸunda bu konuya eÄŸilmiÅŸ, yetkili mercilere önlem alınması için seslenmiÅŸtik. Ancak anlaşılan odur ki MEB, böyle “basit” (!) konularla ilgilenmiyor. Bu nokta, en üzücü olanıdır elbette. Türkçe öğretimi iddiasıyla çıkacak yayınlarda bilimsellik ve tutarlılık aranır. Ama nerede?..
Bu yazımızda özellikle son yıllarda ÖSS (yeni adıyla YGS ve LYS) ve SBS’ye yönelik Türkçe yayınlarında yaygınlaÅŸan bir konu baÅŸlığına dikkat çekmek istiyoruz: “Amaç-Sonuç Cümleleri”.
Ne kadar ürkütücü bir başlık değil mi?
Bunu ilk kullanan Türkçe öğretmeni ya da kitap yazarı(!) kimdir bilmiyorum. Ama onu tebrik etmeli ki, hiç düşünmeden bu icadı yapan ÅŸahıs, birçok Türkçe öğretmenini zehirlemeyi baÅŸarmış ki bugün birçok kaynakta aynı baÅŸlığı görebiliyoruz. Bu baÅŸlıkta ne var, diyeceksiniz. Haklısınız. Ä°lk bakışta hiçbir ÅŸey yok zaten. Yıllardır öğrendiÄŸimiz “neden-sonuç cümlesi “ gibi bir ÅŸey aklımıza geliyor. Ama sıkı durun, öyle bir ÅŸey deÄŸil bu.
TDK’nin "Türkçe Sözlük"ünde "amaç" maddesi şöyle açıklanmaktadır: "amaç, -cı
a. 1. UlaÅŸmak istenilen sonuç, maksat: “Evet ama öteki kızı bu iÅŸ için kaçırdılarsa amaçlarına ulaÅŸtılar.” -A. Ãœmit. 2. Gaye: “Her milletten, her tabakadan, huyları, dinleri, dilleri farklı fakat amaçları aynı olan insanların bulunduÄŸu bir yerdi burası.” -Ä°. O. Anar. 3. Hedef: “Amaç, şüphe götürmeyecek ilk kesin bilgiye varmaktı.” -Ä°. O. Anar. 4. Bir kimseye veya bir kurula verilen özel amaçlı görev, misyon."
Görüldüğü gibi "amaç" sözcüğünün temel anlamı zaten "sonuç"tur. Bir insanın amacı, zaten o insanın ulaÅŸmak istediÄŸi “hedef”tir, “sonuç”tur. Yani bu durumda bakın o verilen baÅŸlığın Türkçe meali ne oluyor: “Sonuç-Sonuç Cümleleri” ya da “Amaç-Amaç Cümleleri”. Nasıl beÄŸendiniz mi bu Türkçe mantığını?
Bir insanın “hedef”i, “amaç”ı o insanın varmayı tasarladığı, ulaÅŸmak istediÄŸi “sonuç”tan baÅŸka nedir ki? Siz önünüze bir hedef koyar ve dersiniz ki: “Ben doktor olmak istiyorum.” Bir amaç ortaya koymuÅŸ olursunuz. Böylece bu amaca, hedefe, bu sonuca ulaÅŸmaya çabalarsınız.
Şimdi yardımcı ders kitaplarında ve yayınlarında yer alan ve bu konuyla ilgili olan kimi cümleleri inceleyelim:
Kitabı almak için eve gittim.
Sınavı kazanmak için çabalıyoruz.
Seni görmek için geleceğim.
Bu üç cümlede altı çizili bölüm, sonradan verilmiş olan eylemlerin amacıdır, hedefidir, ulaşılması istenen sonuçlarıdır.
Åžimdi “amaç-sonuç cümlesi” baÅŸlığını kullanan sevgili Türkçe öğretmeni meslektaÅŸlarıma sormak istiyorum. Bu cümlelerde altını çizdiÄŸim birinci bölümlerin amaç bölümü olduÄŸu konusunda hemfikirsek, bu cümlelerin geriye kalan bölümleri “sonuç” bölümü müdür? Bir düşünsünler bakalım, ikinci bölümler neyin sonucuymuÅŸ? Gerçekten bir ÅŸeylerin sonucu oluyor mu?
Bunu şöyle de anlatmak mümkün: Neden- sonuç cümlelerinde, cümlede belirtilmiÅŸ olan neden daima bir sonuç doÄŸurmaktadır. ÖrneÄŸin, “Hasta olduÄŸum için size gelemedim.” dediÄŸimizde, “hastalık” nedendir ve “size gelmeme” sonucunu doÄŸurmuÅŸtur. Bir baÅŸka örnek vermek gerekirse, “Hiç çalışmadığım için zayıf aldım.” cümlesinde “hiç çalışmamak” nedeni, “zayıf alma” sonucunu doÄŸurmuÅŸtur.
Aynı “sonuç” mantığını yukarıda verdiÄŸimiz cümlelerde arayınız lütfen. Bulamıyorsanız, “amaç-sonuç cümlesi” baÅŸlığıyla konu anlatan öğretmenlerinizden daha açık bir anlatım isteyiniz. Belki tatmin edici bir cevap verirler. Ama sanmıyorum. Deneyin. Belki de bu yanlışlarından vazgeçerler. Belli mi olur. En azından onları biraz düşündürmüş olursunuz. Fena mı?
Nuri SAÄžALTICI
"Nuri SAĞALTICI" bütün yazıları için tıklayın...