Ali Ekber YILDIRIM
GDO’lu ürünler etiketlenmiyor
Yasaya raÄŸmen GDO(GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar)’lu ürünler etiketlenmiyor.
Biyogüvenlik Yasası ve Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar(GDO) ve Ãœrünlerine Dair Yönetmelik 26 Eylül 2010’da yürürlüğe girdi. Yasa ve yönetmeliÄŸe göre, GDO’lu ürünler ve eÅŸik deÄŸerin( genellikle binde 9 olarak belirleniyor) üzerinde GDO olan ürünlerin etiketinde “Genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir”, “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ … üründen üretilmiÅŸtir” ibaresinin yazılması gerekiyor. Ancak, yasanın yürürlüğe girmesinden bu yana 2 ay geçmesine raÄŸmen etiket zorunluluÄŸu uygulanmıyor. Market raflarında satılan hiçbir gıda maddesinin etiketinde GDO’ lu olduÄŸuna iliÅŸkin ibare yok.
32 çeÅŸit GDO’ lu ürün nereye gitti?
GDO ile ilgili ilk yasal düzenleme 29 Ekim 2009’da çıkarılan Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar ve Ãœrünlerinin Ä°thalatı,Ä°ÅŸlenmesi, Ä°hracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik’ten bu yana 32 çeÅŸit GDO’lu ürünün ithalatına izin verildi. Ãœlkeye giriÅŸine izin verilen GDO’lu ürünlerin gıda ve yem amaçlı kullanılması kabul ediliyor. Bu ürünlerin büyük bölümünü mısır, soya, pamuk ve kanola oluÅŸturuyor. Ayrıca, GDO’lu ÅŸekerpancarı, maya, patates ve bakteri biyokütlesi ithalatına da izin verildi. Özellikle mısır,soya ve kanolanın yaklaşık 700- 800 gıda maddesinde kullanıldığı biliniyor. Ancak, market raflarına bakıldığında hiçbir gıda maddesinin etiketinde GDO olduÄŸuna iliÅŸkin ibare olmaması dikkat çekiyor. Ä°thalatına izin verilen GDO’ lu ürünler normal diÄŸer ürünler gibi tüketiciye sunuluyor.
GDO yazan batar
DÃœNYA’ya bilgi veren ancak adlarının açıklanmasını istemeyen firma yöneticileri, bugünkü ÅŸartlarda hiçbir gıda firmasının ürününde GDO olduÄŸunu açıklayamayacağını dile getirdi. Firma yöneticileri: “Türkiye’de GDO adeta zehirle eÅŸ deÄŸer görülüyor. GDO’lu ürün yiyen hemen kanser olur gibi bir düşünce var. Bu nedenle hiçbir firma benim ürünüm GDO’lu demez, diyemez. Bunu açıklayan firma batar. Bu nedenle GDO’lu ürün kullananlar bunu etikete yazmıyor. Tarım Bakanlığı da gerekli denetimleri yapmadığı için GDO’lu ürünler de diÄŸer doÄŸal ürünler gibi piyasada satılıyor” görüşünü dile getiriyor.
Denetim sorunu yaşanıyor
Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı Mehdi Eker, etiket zorunluluÄŸu ile ilgili yaptığı bir açıklamada 26 Eylül itibariyle ürünlerin etiketleneceÄŸini ve bakanlık olarak gerekli denetimleri yapacaklarını, GDO’ lu ürün kullandığı halde etikete yazmayanların cezalandırılacağını söylemiÅŸti. Ancak, 26 Eylül’den bu yana yaklaşık 2 ay geçmesine raÄŸmen GDO’lu ürünlerle ilgili nasıl bir denetim yapıldığı bilinmiyor. Ä°malatçılara göre, Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı yılbaşına kadar olan süreyi bir geçiÅŸ süreci olarak görüyor. Yılbaşından sonra denetimlerin baÅŸlaması bekleniyor.
“GDO yok” diyene ceza
GDO’lu ürünlerde yasaya raÄŸmen etiket zorunluluÄŸu uygulanmazken, ürününde GDO olmadığını belirten Konya Åžeker Fabrikası’na ceza verildi. Reklam Kurulu 21 Eylül 2010 tarihli toplantısında Konya Åžeker Sanayi ve Ticaret A.Åž.’ye ait “Åžeker Küpü Küp Åžeker” adlı ürünün ambalajı üzerinde yer alan ;“ % 100 doÄŸal pancar ÅŸekeri” ve “Hiçbir ÅŸekilde GDO (GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizma) içermez” ÅŸeklindeki ifadeler nedeniyle firmaya reklamları durdurma cezası verdi. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren Reklam Kurulu’nun 21 Eylül 2010 tarihli toplantısında alınan karar şöyle: “Konya Åžeker Sanayi ve Ticaret A.Åž.’ye ait “Åžeker Küpü Küp Åžeker” adlı ürünün ambalajı üzerinde yer alan ;” % 100 doÄŸal pancar ÅŸekeri” ve “hiçbir ÅŸekilde GDO (GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizma) içermez” ÅŸeklindeki ifadelerin, Tarım ve Köy Ä°ÅŸleri Bakanlığı’nca firmaya verilen “Ãœretim Ä°zin Belgesi”nde yer almadığı, bu nedenle kullanılamayacağı; ayrıca bu ifadelerin “özellikleri açısından benzer olan gıdalara üstün olduÄŸunu beyan edecek biçimde” ve ” tüm benzer gıda maddeleri ile aynı karakteristiklere sahip olduÄŸu halde, gıda maddesinin özel karaktere sahip olduÄŸunu ileri sürecek ÅŸekilde” olduÄŸu tespit edilmiÅŸ olup, söz konusu tanıtımların Gıdaların Ãœretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair YönetmeliÄŸe uygun olmadığına, bu durumun, 4077 sayılı Kanunun 16 ncı maddesi hükmüne aykırı olduÄŸuna, reklam veren Konya Åžeker Sanayi ve Ticaret A.Åž. hakkında anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verildi.”
Konya Åžeker mahkemeye gitti.
Konya Åžeker’i de bünyesinde bulunduran Anadolu Birlik Holding CEO’su Baydu VeznedaroÄŸlu, konuyla Ä°lgili DÃœNYA’ya ÅŸu bilgileri verdi: Konya Åžeker olarak ” % 100 doÄŸal pancar ÅŸekeri” ve “hiçbir ÅŸekilde GDO (GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizma) içermez” ÅŸeklindeki ifadeleri kullandık. Tarım Ä°l Müdürlüğü bize bu ibareyi kaldırın dedi. Daha sonra da Tüketici Haklarının Korunması Genel Müdürlüğü’nden 30 Eylül 2010 tarihli bir yazı elimize ulaÅŸtı. Bu yazıda da haksız rekabete neden olduÄŸu gerekçesiyle GDO içermez ibaresini kaldırmamız isteniyor. Bu arada 26 Eylül’de GDO YönetmeliÄŸi yürürlüğe girdi. YönetmeliÄŸe göre bu ibareyi yazmamız bizim yasal hakkımız. Biz de konuyu mahkemeye götürdük. Mahkeme sürüyor. Fakat 26 Eylül’de yönetmelik yürürlüğe girince biz tekrardan bu ibareleri yazmaya baÅŸladık. Åžu anda ürün paketlerimizde bu ibare var. Bu bizim yasal hakkımız.”
YönetmeliÄŸe göre “GDO’ suz” yazılabilir
GDO YönetmeliÄŸine göre, ürünlerinde GDO kullanmayanlara bunu etiketlerinde belirtme hakkı veriliyor. YönetmeliÄŸin 18. maddesinin g bendinde “GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdaların etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’ dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir” deniliyor. Yönetmelikteki bu düzenlemeye raÄŸmen GDO’lu ürün kullananlar etiketine GDO’yu yazmazken, Konya Åžeker A.Åž.’nin, ürününün GDO içermediÄŸini etikete yazdığı için cezalandırılması dikkat çekiyor Yasaya uymayanlar deÄŸil, uyanlar cezalandırılıyor.
Yemde de etiket zorunluluÄŸu var
Türkiye’ye giriÅŸine izin verilen GDO’lu ürünlerin büyük bölümü yem sektöründe kullanılıyor. GDO YönetmeliÄŸi’nin 19. maddesine göre yemlerde de etiket zorunluluÄŸu var. YönetmeliÄŸin “Yemlerin etiketlenmesi” baÅŸlıklı 19. maddesi özetle şöyle: “GDO içeren veya GDO’lardan oluÅŸan yemin özel adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ………” ibaresi bulunur. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz. GDO’dan elde edilen yemin adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… den elde edilmiÅŸtir” ibaresi yer alır. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz. Dökme yemlerin beraberinde, etiket bilgilerini içeren belge bulundurulur. GDO’suz eÅŸdeÄŸer yemlerin etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir.”
Yemcilerin yüzde 20-25′i uyguluyor
Türkiye Yem Sanayicileri BirliÄŸi BaÅŸkanı Ãœlkü KarakuÅŸ, yemde etiketlemenin kısmen uygulandığını özellikle büyük üreticilerin buna riayet ettiÄŸini ancak küçük firmaların henüz uygulamaya geçmediÄŸini söyledi. DÃœNYA’ya bilgi veren KarakuÅŸ: “ Satın alınan yani ithal edilen GDO’lu ürünlerin tamamında transgenik olduÄŸu ibaresi var. Fakat bu ürünü üretimde kullanıp iç piyasaya sunarken etiket uygulaması yüzde 20-25 oranında uygulanıyor. Özellikle büyük köklü firmalar bu uygulamaya geçti. Etiketler deÄŸiÅŸtiriliyor. Fakat, takdir edersiniz ki Anadolu’daki küçük iÅŸletmelerin uygulamaya geçmesi zaman alabilir. Yılbaşından itibaren bunun daha sıkı ve yaygın uygulanabileceÄŸini söyleyebiliriz. Kısa zamanda bu yasayı dört dörtlük uygulamak kolay deÄŸil.” dedi.
Biyogüvenlik Kurulu çalışıyor
Biyogüvenlik Yasası ile GDO konusunda olaÄŸanüstü yetkilerle donatılan ve 9 üyeden oluÅŸan Biyogüvenlik Kurulu çalışmaya baÅŸladı. Kurul’un baÅŸkanlığına Prof. Dr. Hakan Yardımcı atandı. Yasa gereÄŸi, Kurul BaÅŸkanı Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı tarafından atanıyor. Ankara Ãœniversitesi Veterinerlik Fakültesi Öğretim Ãœyesi olan Hakan Yardımcı, Biyogüvenlik Yasası’nın hazırlık taslağı komisyon baÅŸkanlığı yapmıştı. Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı Mehdi Eker ile meslektaÅŸ olan Prof. Dr. Hakan Yardımcı, Biyogüvenlik Kurulu’nda GDO konusunda çalışmaları olan iki üyeden biri.
Biyo Güvenlik Kurulu’nun BaÅŸkan Yardımcılığına Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı Tarımsal AraÅŸtırmalar Genel Müdürü Doç. Dr. Masum Burak seçildi. Sert çekirdekli meyveler, özellikle elma, viÅŸne ve ÅŸeftali konusunda uzman olan Masum Burak’ın GDO ile ilgili herhangi bir çalışması yok.
Biyogüvenlik Kurulu’nda iki raportör görev yapıyor. Ä°ki raportörden biri Ankara Ãœniversitesi Biyoteknoloji Enstitüsü Müdürü. Prof. Dr. Mustafa Akçelik. Meslek örgütlerinin aday göstermesi ile kurula seçilen Akçelik, GDO konusundaki çalışmaları ile tanınıyor.
DiÄŸer raportör ise, Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdür Yardımcısı Ahmet Arslan. Aynı zamanda Toprak Mahsulleri Ofisi Yönetim Kurulu Ãœyesi olan Ahmet Arslan’ın’da GDO konusunda çalışması bulunmuyor.
Biyogüvenlik Kurulu’nun diÄŸer üyeleri ise şöyle: Çevre ve Orman Bakanlığı MüsteÅŸar Yardımcısı Dr. Mahir Küçük, aynı bakanlığın Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı Recep Åžahin, Dış Ticaret MüsteÅŸarlığı Ä°thalat Genel Müdürü Mustafa Sever, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi AraÅŸtırma ve GeliÅŸtirme Genel Müdür Yardımcısı (otomotiv konusunda uzman) Yusuf Demiröz ile SaÄŸlık Bakanlığı Temel SaÄŸlık Hizmetleri Genel Müdür Yardımcısı Uz.Dr. Hasan Irmak.
Biyogüvenlik Yasası’nda ve GDO YönetmeliÄŸi’nde Biyogüvenlik Kurulu’nde görev yapacakların bu alanda en az 5 yıllık deneyime sahip olmaları ÅŸartı var. Ancak, Biyogüvenlik Kurulu’nun resmi web sayfasındaki kurul üyelerinin özgeçmiÅŸine bakıldığında, GDO’ lu ürünlerle ilgili tek yetkili konumundaki 9 kiÅŸilik Biyogüvenlik Kurulu’nun sadece iki üyesinin GDO konusunda çalıştıkları görülüyor.
Biyogüvenlik Kurulu 3 toplantı yaptı
Biyogüvenlik Kurulu bugüne kadar 3 kez toplandı. 27 Eylül’deki ilk toplantıda üyelerin tanışması ve baÅŸkan yardımcısı ile iki raportörün seçimi yapıldı. Ä°kinci toplantı 26 Ekim’de yapıldı. Türkiye Yem Sanayicileri BirliÄŸi’nin yemde kullanılmak üzere genetiÄŸi deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ soya ve soya fasulyesi ithalat baÅŸvurusu incelendi. Bir sonraki toplantıda deÄŸerlendirilmesine karar verildi. Soyada eÅŸik deÄŸerin binde 9 olması için Tarım Bakanlığı’na öneride bulunulması kararlaÅŸtırıldı. Ayrıca Biyogüvenlik Kurulu’nun oluÅŸumundan önce 32 çeÅŸit GDO’ lu ürüne izin veren bilimsel komitenin kararları da ele alındı.
1 Kasım’da yapılan son toplantıda ise, Türkiye Yem Sanayicileri BirliÄŸi’nin ithal etmek istediÄŸi soya ve soya küspesi ile ilgili risk deÄŸerlendirme ve sosyo-ekonomik deÄŸerlendirme komitesinin oluÅŸturulması ve komitelerin bir ay içinde rapor vermesi yönünde karar alındı.
Biyogüvenlik Kurulu
Başkan: Prof. Dr. Hakan Yardımcı (Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Öğretim Üyesi)
Başkan Yardımcısı: Doç. Dr. Masum Burak (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürü )
Raportörler:
Prof. Dr. Mustafa Akçelik (Ankara Üniversitesi Biyoteknoloji Enstitüsü Müdürü)
Ahmet Arslan (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdür Yardımcısı)
Ãœyeler:
Dr. Mahir Küçük (Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı)
Recep Şahin (Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı)
Mustafa Sever (Dış Ticaret Müsteşarlığı İthalat Genel Müdürü)
Yusuf Demiröz ( Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdür Yardımcısı)
Uz.Dr. Hasan Irmak (Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdür Yardımcısı
GDO yönetmeliğine göre gıdaların etiketlenmesi
Yönetmelik kapsamında yer alan gıdaların Bakanlık tarafından belirlenen eÅŸik deÄŸerin üzerinde; onaylanmış GDO’dan elde edilmiÅŸ olması veya onaylanmış GDO’dan elde edilmiÅŸ bileÅŸen içermesi veya GDO içermesi veya GDO’dan oluÅŸması durumunda Türk Gıda Kodeksinde yer alan gerekliliklere ilave olarak;
1- Etiketinde bileÅŸen listesinin bulunması zorunlu olmayan gıdalar için “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir” veya “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… dan üretilmiÅŸtir” ibaresi etiket üzerinde açıkça görülecek ÅŸekilde belirtilir.
2- Gıdanın birden fazla bileÅŸen içermesi durumunda; “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ …..” veya “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… dan üretilmiÅŸtir” ibareleri bileÅŸen listesinde parantez içinde ve söz konusu bileÅŸenden hemen sonra gelecek ÅŸekilde aynı punto büyüklüğünde yer alır.
3- BileÅŸen listesinde grup adı ile belirtilen bileÅŸen bulunan gıdalarda “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… içerir” veya “ genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……. dan üretilmiÅŸ ……. içerir.” ibareleri grup adından hemen sonra gelecek ÅŸekilde parantez içinde aynı punto büyüklüğünde yer alır.
4- Bu Yönetmelik kapsamındaki dökme gıdaların etiketleri, tüketicinin görebileceği yerlerde bulundurulur veya gıda maddesi ile birlikte tüketiciye sunulur.
5- Bu Yönetmelik kapsamındaki gıdaların GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdalardan; bileÅŸimi, beslenme etkileri veya beslenme deÄŸeri, kullanım amacı açısından farklılık gösterdiÄŸi durumlarda, bu hususların etiket üzerinde belirtilmesi, besin bileÅŸeninde farklılık gösteren söz konusu gıdalarda, beslenme açısından etiketleme yapılması zorunludur.
6- Bu Yönetmelik kapsamındaki gıdaların GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdalardan farklı olması durumunda, tüketilmesi sonucunda saÄŸlık riski oluÅŸturabilecek tüketici gruplarına ait uyarılar etiket üzerinde belirtilir.
7- Bu Yönetmelik kapsamındaki gıdaların GDO’suz eÅŸdeÄŸerinin olmaması durumunda, söz konusu gıdanın doÄŸası ve özelliklerine ait bilgiler Türk Gıda Kodeksinde belirtilen hükümlere uygun olarak etiket üzerinde belirtilir.
8- GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdaların etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir.
Yemlerin etiketlenmesi
Bu Yönetmelik kapsamında yer alan yemlerin, Bakanlık tarafından belirlenen eÅŸik deÄŸerin üzerinde; GDO içermesi veya GDO’lardan oluÅŸması veya onaylanmış GDO’lardan elde edilmiÅŸ olması hâlinde, 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki SaÄŸlığı, Gıda ve Yem Kanununda yer alan etiket gerekliliklerine ilave olarak; her bir yem aÅŸağıdaki ÅŸekilde etiketlenir.
1- GDO içeren veya GDO’lardan oluÅŸan yemin özel adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ………” ibaresi bulunur. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz.
2- GDO’dan elde edilen yemin adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… den elde edilmiÅŸtir” ibaresi yer alır. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz.
3- Bu Yönetmelik kapsamındaki dökme yemlerin beraberinde, etiket bilgilerini içeren belge bulundurulur.
4- Bu Yönetmelik kapsamındaki yemlerin GDO’suz eÅŸdeÄŸerinden farklı olması hâlinde bileÅŸimi, besleme özellikleri, kullanım amacı, belirli hayvan türü ya da kategorisi için yapılan saÄŸlık ile ilgili uyarılar etiket üzerinde bulundurulur.
5- Bu Yönetmelik kapsamındaki yemlerin GDO’suz eÅŸdeÄŸeri yoksa, o yemin yapısı ve karakteristikleri ile ilgili bilgiler etiket üzerinde bulundurulur.
6- GDO’suz eÅŸdeÄŸer yemlerin etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir.
Ali Ekber YILDIRIM
www.tarimdunyasi.net
Yasaya raÄŸmen GDO(GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar)’lu ürünler etiketlenmiyor.
Biyogüvenlik Yasası ve Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar(GDO) ve Ãœrünlerine Dair Yönetmelik 26 Eylül 2010’da yürürlüğe girdi. Yasa ve yönetmeliÄŸe göre, GDO’lu ürünler ve eÅŸik deÄŸerin( genellikle binde 9 olarak belirleniyor) üzerinde GDO olan ürünlerin etiketinde “Genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir”, “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ … üründen üretilmiÅŸtir” ibaresinin yazılması gerekiyor. Ancak, yasanın yürürlüğe girmesinden bu yana 2 ay geçmesine raÄŸmen etiket zorunluluÄŸu uygulanmıyor. Market raflarında satılan hiçbir gıda maddesinin etiketinde GDO’ lu olduÄŸuna iliÅŸkin ibare yok.
32 çeÅŸit GDO’ lu ürün nereye gitti?
GDO ile ilgili ilk yasal düzenleme 29 Ekim 2009’da çıkarılan Gıda ve Yem Amaçlı Genetik Yapısı DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizmalar ve Ãœrünlerinin Ä°thalatı,Ä°ÅŸlenmesi, Ä°hracatı,Kontrol ve Denetimine Dair Yönetmelik’ten bu yana 32 çeÅŸit GDO’lu ürünün ithalatına izin verildi. Ãœlkeye giriÅŸine izin verilen GDO’lu ürünlerin gıda ve yem amaçlı kullanılması kabul ediliyor. Bu ürünlerin büyük bölümünü mısır, soya, pamuk ve kanola oluÅŸturuyor. Ayrıca, GDO’lu ÅŸekerpancarı, maya, patates ve bakteri biyokütlesi ithalatına da izin verildi. Özellikle mısır,soya ve kanolanın yaklaşık 700- 800 gıda maddesinde kullanıldığı biliniyor. Ancak, market raflarına bakıldığında hiçbir gıda maddesinin etiketinde GDO olduÄŸuna iliÅŸkin ibare olmaması dikkat çekiyor. Ä°thalatına izin verilen GDO’ lu ürünler normal diÄŸer ürünler gibi tüketiciye sunuluyor.
GDO yazan batar
DÃœNYA’ya bilgi veren ancak adlarının açıklanmasını istemeyen firma yöneticileri, bugünkü ÅŸartlarda hiçbir gıda firmasının ürününde GDO olduÄŸunu açıklayamayacağını dile getirdi. Firma yöneticileri: “Türkiye’de GDO adeta zehirle eÅŸ deÄŸer görülüyor. GDO’lu ürün yiyen hemen kanser olur gibi bir düşünce var. Bu nedenle hiçbir firma benim ürünüm GDO’lu demez, diyemez. Bunu açıklayan firma batar. Bu nedenle GDO’lu ürün kullananlar bunu etikete yazmıyor. Tarım Bakanlığı da gerekli denetimleri yapmadığı için GDO’lu ürünler de diÄŸer doÄŸal ürünler gibi piyasada satılıyor” görüşünü dile getiriyor.
Denetim sorunu yaşanıyor
Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı Mehdi Eker, etiket zorunluluÄŸu ile ilgili yaptığı bir açıklamada 26 Eylül itibariyle ürünlerin etiketleneceÄŸini ve bakanlık olarak gerekli denetimleri yapacaklarını, GDO’ lu ürün kullandığı halde etikete yazmayanların cezalandırılacağını söylemiÅŸti. Ancak, 26 Eylül’den bu yana yaklaşık 2 ay geçmesine raÄŸmen GDO’lu ürünlerle ilgili nasıl bir denetim yapıldığı bilinmiyor. Ä°malatçılara göre, Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı yılbaşına kadar olan süreyi bir geçiÅŸ süreci olarak görüyor. Yılbaşından sonra denetimlerin baÅŸlaması bekleniyor.
“GDO yok” diyene ceza
GDO’lu ürünlerde yasaya raÄŸmen etiket zorunluluÄŸu uygulanmazken, ürününde GDO olmadığını belirten Konya Åžeker Fabrikası’na ceza verildi. Reklam Kurulu 21 Eylül 2010 tarihli toplantısında Konya Åžeker Sanayi ve Ticaret A.Åž.’ye ait “Åžeker Küpü Küp Åžeker” adlı ürünün ambalajı üzerinde yer alan ;“ % 100 doÄŸal pancar ÅŸekeri” ve “Hiçbir ÅŸekilde GDO (GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizma) içermez” ÅŸeklindeki ifadeler nedeniyle firmaya reklamları durdurma cezası verdi. Sanayi ve Ticaret Bakanlığı bünyesinde faaliyet gösteren Reklam Kurulu’nun 21 Eylül 2010 tarihli toplantısında alınan karar şöyle: “Konya Åžeker Sanayi ve Ticaret A.Åž.’ye ait “Åžeker Küpü Küp Åžeker” adlı ürünün ambalajı üzerinde yer alan ;” % 100 doÄŸal pancar ÅŸekeri” ve “hiçbir ÅŸekilde GDO (GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizma) içermez” ÅŸeklindeki ifadelerin, Tarım ve Köy Ä°ÅŸleri Bakanlığı’nca firmaya verilen “Ãœretim Ä°zin Belgesi”nde yer almadığı, bu nedenle kullanılamayacağı; ayrıca bu ifadelerin “özellikleri açısından benzer olan gıdalara üstün olduÄŸunu beyan edecek biçimde” ve ” tüm benzer gıda maddeleri ile aynı karakteristiklere sahip olduÄŸu halde, gıda maddesinin özel karaktere sahip olduÄŸunu ileri sürecek ÅŸekilde” olduÄŸu tespit edilmiÅŸ olup, söz konusu tanıtımların Gıdaların Ãœretimi Tüketimi ve Denetlenmesine Dair YönetmeliÄŸe uygun olmadığına, bu durumun, 4077 sayılı Kanunun 16 ncı maddesi hükmüne aykırı olduÄŸuna, reklam veren Konya Åžeker Sanayi ve Ticaret A.Åž. hakkında anılan reklamları durdurma cezası verilmesine karar verildi.”
Konya Åžeker mahkemeye gitti.
Konya Åžeker’i de bünyesinde bulunduran Anadolu Birlik Holding CEO’su Baydu VeznedaroÄŸlu, konuyla Ä°lgili DÃœNYA’ya ÅŸu bilgileri verdi: Konya Åžeker olarak ” % 100 doÄŸal pancar ÅŸekeri” ve “hiçbir ÅŸekilde GDO (GenetiÄŸi DeÄŸiÅŸtirilmiÅŸ Organizma) içermez” ÅŸeklindeki ifadeleri kullandık. Tarım Ä°l Müdürlüğü bize bu ibareyi kaldırın dedi. Daha sonra da Tüketici Haklarının Korunması Genel Müdürlüğü’nden 30 Eylül 2010 tarihli bir yazı elimize ulaÅŸtı. Bu yazıda da haksız rekabete neden olduÄŸu gerekçesiyle GDO içermez ibaresini kaldırmamız isteniyor. Bu arada 26 Eylül’de GDO YönetmeliÄŸi yürürlüğe girdi. YönetmeliÄŸe göre bu ibareyi yazmamız bizim yasal hakkımız. Biz de konuyu mahkemeye götürdük. Mahkeme sürüyor. Fakat 26 Eylül’de yönetmelik yürürlüğe girince biz tekrardan bu ibareleri yazmaya baÅŸladık. Åžu anda ürün paketlerimizde bu ibare var. Bu bizim yasal hakkımız.”
YönetmeliÄŸe göre “GDO’ suz” yazılabilir
GDO YönetmeliÄŸine göre, ürünlerinde GDO kullanmayanlara bunu etiketlerinde belirtme hakkı veriliyor. YönetmeliÄŸin 18. maddesinin g bendinde “GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdaların etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’ dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir” deniliyor. Yönetmelikteki bu düzenlemeye raÄŸmen GDO’lu ürün kullananlar etiketine GDO’yu yazmazken, Konya Åžeker A.Åž.’nin, ürününün GDO içermediÄŸini etikete yazdığı için cezalandırılması dikkat çekiyor Yasaya uymayanlar deÄŸil, uyanlar cezalandırılıyor.
Yemde de etiket zorunluluÄŸu var
Türkiye’ye giriÅŸine izin verilen GDO’lu ürünlerin büyük bölümü yem sektöründe kullanılıyor. GDO YönetmeliÄŸi’nin 19. maddesine göre yemlerde de etiket zorunluluÄŸu var. YönetmeliÄŸin “Yemlerin etiketlenmesi” baÅŸlıklı 19. maddesi özetle şöyle: “GDO içeren veya GDO’lardan oluÅŸan yemin özel adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ………” ibaresi bulunur. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz. GDO’dan elde edilen yemin adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… den elde edilmiÅŸtir” ibaresi yer alır. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz. Dökme yemlerin beraberinde, etiket bilgilerini içeren belge bulundurulur. GDO’suz eÅŸdeÄŸer yemlerin etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir.”
Yemcilerin yüzde 20-25′i uyguluyor
Türkiye Yem Sanayicileri BirliÄŸi BaÅŸkanı Ãœlkü KarakuÅŸ, yemde etiketlemenin kısmen uygulandığını özellikle büyük üreticilerin buna riayet ettiÄŸini ancak küçük firmaların henüz uygulamaya geçmediÄŸini söyledi. DÃœNYA’ya bilgi veren KarakuÅŸ: “ Satın alınan yani ithal edilen GDO’lu ürünlerin tamamında transgenik olduÄŸu ibaresi var. Fakat bu ürünü üretimde kullanıp iç piyasaya sunarken etiket uygulaması yüzde 20-25 oranında uygulanıyor. Özellikle büyük köklü firmalar bu uygulamaya geçti. Etiketler deÄŸiÅŸtiriliyor. Fakat, takdir edersiniz ki Anadolu’daki küçük iÅŸletmelerin uygulamaya geçmesi zaman alabilir. Yılbaşından itibaren bunun daha sıkı ve yaygın uygulanabileceÄŸini söyleyebiliriz. Kısa zamanda bu yasayı dört dörtlük uygulamak kolay deÄŸil.” dedi.
Biyogüvenlik Kurulu çalışıyor
Biyogüvenlik Yasası ile GDO konusunda olaÄŸanüstü yetkilerle donatılan ve 9 üyeden oluÅŸan Biyogüvenlik Kurulu çalışmaya baÅŸladı. Kurul’un baÅŸkanlığına Prof. Dr. Hakan Yardımcı atandı. Yasa gereÄŸi, Kurul BaÅŸkanı Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı tarafından atanıyor. Ankara Ãœniversitesi Veterinerlik Fakültesi Öğretim Ãœyesi olan Hakan Yardımcı, Biyogüvenlik Yasası’nın hazırlık taslağı komisyon baÅŸkanlığı yapmıştı. Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanı Mehdi Eker ile meslektaÅŸ olan Prof. Dr. Hakan Yardımcı, Biyogüvenlik Kurulu’nda GDO konusunda çalışmaları olan iki üyeden biri.
Biyo Güvenlik Kurulu’nun BaÅŸkan Yardımcılığına Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı Tarımsal AraÅŸtırmalar Genel Müdürü Doç. Dr. Masum Burak seçildi. Sert çekirdekli meyveler, özellikle elma, viÅŸne ve ÅŸeftali konusunda uzman olan Masum Burak’ın GDO ile ilgili herhangi bir çalışması yok.
Biyogüvenlik Kurulu’nda iki raportör görev yapıyor. Ä°ki raportörden biri Ankara Ãœniversitesi Biyoteknoloji Enstitüsü Müdürü. Prof. Dr. Mustafa Akçelik. Meslek örgütlerinin aday göstermesi ile kurula seçilen Akçelik, GDO konusundaki çalışmaları ile tanınıyor.
DiÄŸer raportör ise, Tarım ve KöyiÅŸleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdür Yardımcısı Ahmet Arslan. Aynı zamanda Toprak Mahsulleri Ofisi Yönetim Kurulu Ãœyesi olan Ahmet Arslan’ın’da GDO konusunda çalışması bulunmuyor.
Biyogüvenlik Kurulu’nun diÄŸer üyeleri ise şöyle: Çevre ve Orman Bakanlığı MüsteÅŸar Yardımcısı Dr. Mahir Küçük, aynı bakanlığın Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı Recep Åžahin, Dış Ticaret MüsteÅŸarlığı Ä°thalat Genel Müdürü Mustafa Sever, Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi AraÅŸtırma ve GeliÅŸtirme Genel Müdür Yardımcısı (otomotiv konusunda uzman) Yusuf Demiröz ile SaÄŸlık Bakanlığı Temel SaÄŸlık Hizmetleri Genel Müdür Yardımcısı Uz.Dr. Hasan Irmak.
Biyogüvenlik Yasası’nda ve GDO YönetmeliÄŸi’nde Biyogüvenlik Kurulu’nde görev yapacakların bu alanda en az 5 yıllık deneyime sahip olmaları ÅŸartı var. Ancak, Biyogüvenlik Kurulu’nun resmi web sayfasındaki kurul üyelerinin özgeçmiÅŸine bakıldığında, GDO’ lu ürünlerle ilgili tek yetkili konumundaki 9 kiÅŸilik Biyogüvenlik Kurulu’nun sadece iki üyesinin GDO konusunda çalıştıkları görülüyor.
Biyogüvenlik Kurulu 3 toplantı yaptı
Biyogüvenlik Kurulu bugüne kadar 3 kez toplandı. 27 Eylül’deki ilk toplantıda üyelerin tanışması ve baÅŸkan yardımcısı ile iki raportörün seçimi yapıldı. Ä°kinci toplantı 26 Ekim’de yapıldı. Türkiye Yem Sanayicileri BirliÄŸi’nin yemde kullanılmak üzere genetiÄŸi deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ soya ve soya fasulyesi ithalat baÅŸvurusu incelendi. Bir sonraki toplantıda deÄŸerlendirilmesine karar verildi. Soyada eÅŸik deÄŸerin binde 9 olması için Tarım Bakanlığı’na öneride bulunulması kararlaÅŸtırıldı. Ayrıca Biyogüvenlik Kurulu’nun oluÅŸumundan önce 32 çeÅŸit GDO’ lu ürüne izin veren bilimsel komitenin kararları da ele alındı.
1 Kasım’da yapılan son toplantıda ise, Türkiye Yem Sanayicileri BirliÄŸi’nin ithal etmek istediÄŸi soya ve soya küspesi ile ilgili risk deÄŸerlendirme ve sosyo-ekonomik deÄŸerlendirme komitesinin oluÅŸturulması ve komitelerin bir ay içinde rapor vermesi yönünde karar alındı.
Biyogüvenlik Kurulu
Başkan: Prof. Dr. Hakan Yardımcı (Ankara Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Öğretim Üyesi)
Başkan Yardımcısı: Doç. Dr. Masum Burak (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Tarımsal Araştırmalar Genel Müdürü )
Raportörler:
Prof. Dr. Mustafa Akçelik (Ankara Üniversitesi Biyoteknoloji Enstitüsü Müdürü)
Ahmet Arslan (Tarım ve Köyişleri Bakanlığı Koruma Kontrol Genel Müdür Yardımcısı)
Ãœyeler:
Dr. Mahir Küçük (Çevre ve Orman Bakanlığı Müsteşar Yardımcısı)
Recep Şahin (Çevre Yönetimi Genel Müdür Yardımcısı)
Mustafa Sever (Dış Ticaret Müsteşarlığı İthalat Genel Müdürü)
Yusuf Demiröz ( Sanayi ve Ticaret Bakanlığı Sanayi Araştırma ve Geliştirme Genel Müdür Yardımcısı)
Uz.Dr. Hasan Irmak (Sağlık Bakanlığı Temel Sağlık Hizmetleri Genel Müdür Yardımcısı
GDO yönetmeliğine göre gıdaların etiketlenmesi
Yönetmelik kapsamında yer alan gıdaların Bakanlık tarafından belirlenen eÅŸik deÄŸerin üzerinde; onaylanmış GDO’dan elde edilmiÅŸ olması veya onaylanmış GDO’dan elde edilmiÅŸ bileÅŸen içermesi veya GDO içermesi veya GDO’dan oluÅŸması durumunda Türk Gıda Kodeksinde yer alan gerekliliklere ilave olarak;
1- Etiketinde bileÅŸen listesinin bulunması zorunlu olmayan gıdalar için “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸtir” veya “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… dan üretilmiÅŸtir” ibaresi etiket üzerinde açıkça görülecek ÅŸekilde belirtilir.
2- Gıdanın birden fazla bileÅŸen içermesi durumunda; “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ …..” veya “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… dan üretilmiÅŸtir” ibareleri bileÅŸen listesinde parantez içinde ve söz konusu bileÅŸenden hemen sonra gelecek ÅŸekilde aynı punto büyüklüğünde yer alır.
3- BileÅŸen listesinde grup adı ile belirtilen bileÅŸen bulunan gıdalarda “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… içerir” veya “ genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……. dan üretilmiÅŸ ……. içerir.” ibareleri grup adından hemen sonra gelecek ÅŸekilde parantez içinde aynı punto büyüklüğünde yer alır.
4- Bu Yönetmelik kapsamındaki dökme gıdaların etiketleri, tüketicinin görebileceği yerlerde bulundurulur veya gıda maddesi ile birlikte tüketiciye sunulur.
5- Bu Yönetmelik kapsamındaki gıdaların GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdalardan; bileÅŸimi, beslenme etkileri veya beslenme deÄŸeri, kullanım amacı açısından farklılık gösterdiÄŸi durumlarda, bu hususların etiket üzerinde belirtilmesi, besin bileÅŸeninde farklılık gösteren söz konusu gıdalarda, beslenme açısından etiketleme yapılması zorunludur.
6- Bu Yönetmelik kapsamındaki gıdaların GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdalardan farklı olması durumunda, tüketilmesi sonucunda saÄŸlık riski oluÅŸturabilecek tüketici gruplarına ait uyarılar etiket üzerinde belirtilir.
7- Bu Yönetmelik kapsamındaki gıdaların GDO’suz eÅŸdeÄŸerinin olmaması durumunda, söz konusu gıdanın doÄŸası ve özelliklerine ait bilgiler Türk Gıda Kodeksinde belirtilen hükümlere uygun olarak etiket üzerinde belirtilir.
8- GDO’suz eÅŸdeÄŸer gıdaların etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir.
Yemlerin etiketlenmesi
Bu Yönetmelik kapsamında yer alan yemlerin, Bakanlık tarafından belirlenen eÅŸik deÄŸerin üzerinde; GDO içermesi veya GDO’lardan oluÅŸması veya onaylanmış GDO’lardan elde edilmiÅŸ olması hâlinde, 5996 sayılı Veteriner Hizmetleri, Bitki SaÄŸlığı, Gıda ve Yem Kanununda yer alan etiket gerekliliklerine ilave olarak; her bir yem aÅŸağıdaki ÅŸekilde etiketlenir.
1- GDO içeren veya GDO’lardan oluÅŸan yemin özel adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ………” ibaresi bulunur. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz.
2- GDO’dan elde edilen yemin adının yanında parantez içinde “genetik yapısı deÄŸiÅŸtirilmiÅŸ ……… den elde edilmiÅŸtir” ibaresi yer alır. Bu ibare yem bileÅŸen listesi altında dip not olarak da yer alabilir. Bu durumda yazı karakter büyüklüğü listede belirtilen ürünlerin karakter büyüklüğünden az olamaz.
3- Bu Yönetmelik kapsamındaki dökme yemlerin beraberinde, etiket bilgilerini içeren belge bulundurulur.
4- Bu Yönetmelik kapsamındaki yemlerin GDO’suz eÅŸdeÄŸerinden farklı olması hâlinde bileÅŸimi, besleme özellikleri, kullanım amacı, belirli hayvan türü ya da kategorisi için yapılan saÄŸlık ile ilgili uyarılar etiket üzerinde bulundurulur.
5- Bu Yönetmelik kapsamındaki yemlerin GDO’suz eÅŸdeÄŸeri yoksa, o yemin yapısı ve karakteristikleri ile ilgili bilgiler etiket üzerinde bulundurulur.
6- GDO’suz eÅŸdeÄŸer yemlerin etiketlerinde GDO içermediÄŸini, GDO’dan oluÅŸmadığını, GDO’dan elde edilmediÄŸini ifade eden beyanlar yer alabilir.
Ali Ekber YILDIRIM
www.tarimdunyasi.net
"Ali Ekber YILDIRIM" bütün yazıları için tıklayın...