FOÇA’YA DAMGASINI VURAN ÜÇ BİLİM İNSANI
M.Ö.484-425 yılları arasında yaşayan ve “Tarih Biliminin Babası” sayılan Heredot’un Foçalılar için güzel bir sözü vardır; “Onlar kentlerini, bizim yeryüzünde bildiğimiz en güzel gökyüzü ve en güzel ikliminde kurdular…” demektedir.
Edinilen kanıt ve bulgularla kuruluş tarihinin M.Ö.11.Yüzyıla kadar uzandığını bildiğimiz Foça, M.Ö. 6.Yüzyılda da dünyanın en büyük kentlerinden biri haline gelmiştir. İşte bu görkemli tarihi kentin gün yüzüne çıkmasını sağlayan üç bilim insanı vardır:
Felix SARTİAUX, Ord.Prof.Dr.Ekrem AKURGAL ve Prof.Dr.Ömer ÖZYİĞİT…
Bu üç bilim insanının çalışmaları, araştırmaları, kazıları ve yazdıklarıyladır ki, dünya Foça’yı yeniden tanımış ve Foça bugün, ülkemizin önde gelen turizm merkezlerinden biri haline gelmiştir.
Bugünkü yazımda size bu üç bilim insanını tanıtmaya çalışacağım.
FELİX SARTİAUX: Hani bugün hayranlıkla seyrettiğimiz yüz yıl öncesi Eski Foça-Yeni Foça fotoğrafları var ya, işte onları bize tarihi bir miras olarak kazandıran Fransız mühendis ve arkeologudur. 1876-1944 yılları arasında yaşamıştır.
1913-1914 ve 1920 yıllarında üç kez Foça’ya gelmiş; ilk tarihi kazıları yapmış; yöreyi inceleyerek resimler çekmiş; anılarını ve çalışmalarını yazarak yayınlamıştır. “Eski Foça-Foça Tarihine Bir Bakış” (Ege Turizm Cemiyeti Yayını-1952), “Küçük Asya’da Ölmüş Şehirler” (İzmir Havalisi Asariatika Muhipleri Cemiyeti Yayını), Yunanistan’da yayınlanan “Phocaea 1913-1920” (Atina-2008) ve Cevat Şakir Kabaağaçlı’nın Türkçeye çevirdiği “Eski Foça’da Eylül-Ekim 1913 Tarihleri Arasında Yapılan Tetkikat Hakkında Notlar” (Ege Turizm Cemiyeti Başkanı Suat Yurdkoru-1952) en dikkati çeken çalışmalarıdır. Foça’nın 1/5000 ölçekli planını ilk çizen de Felix Sartiaux’tur.
EKREM AKURGAL: Ülkemizde ve dünyada bilimsel nitelikte en çok kitap yazan bilim adamları arasında bulunan; yaptığı çalışmalarla Batı uygarlığının bu topraklarda doğduğunu ortaya koyan Ord.Prf.Dr.Ekrem Akurgal, 1911-2002 yılları arasında yaşamıştır. 1930 yılında Atatürk’ün isteği ile yurtdışı eğitime gönderilen gençler arasındadır. Foça’da ilk kazılara 1952 yılında başlamış, aralıklarla 1970 yılına kadar sürdürmüştür. Güzel ilçemizin en önemli tarihi miraslarından biri olan Athena Tapınağı’nı ilk keşfeden kişidir. Foça kazıları sırasında ulaşılan bulgu ve belgeler bugün İzmir Arkeoloji Müzesi’nde sergilenmektedir.
Ekrem Akugal’ın 20’yi aşkın kitabı ile yüzlerce bilimsel makalesi yayınlanmıştır. Bunlar arasında “Anadolu Uygarlıkları”, “EGE-Batı Uygarlığının Doğduğu Yer”, “Anadolu Kültür Tarihi”, “Eski Çağda Ege ve İzmir”, Doğu-Batı ilişkileri konusunda yazmış olduğu ve Almanca, İngilizce, İtalyanca, Fransızca olarak da yayınlanan “Orient und Okzident” adlı eserlerini sayabiliriz.
Türk arkeolojisine yön veren, kişilik kazandıran, önünü açan bu büyük bilim adamının şu sözleri çok düşündürücüdür:
“Türkiye, eski eserlerinin bolluğu, güzelliği ve özellikle çeşitliliği bakımından dünyada en ön sırada yer alan 3-4 ülkeden biridir… Yabancı turistlerin ülkemize gelmelerinde yarar görüyorsak en aşağı 100 eski kenti eski haliyle ortaya çıkarmamız gerekir… Çünkü, kendimizi dünyaya tanıtacak en uygun konu -hiç olmazsa şimdilik- eski eserlerimizdir…”
ÖMER ÖZYİĞİT: 1989 yılından bu yana Foça Kazıları’na başkanlık eden Prof.Dr. Ömer Özyiğit, Foça tarihinin dozerlerle yok edilmesini ve yerine beton yığınlarının dikilmesini önleyen bir bilim insanıdır. Daha önce de yazmıştım:
“Foça’nın doğal, kültürel ve tarihsel dokusunun çok fazla bozulmadan bugüne ulaşmasında Ömer Hoca’nın katkısını, etkisini ve mücadelesini gelecek kuşaklar şükranla yad edeceklerdir…” (11 Mayıs 2010- Foçapress Gazetesi ve 16 Şubat 2011-www.focafoca.com sitesi)
Ömer Özyiğit; Foça’nın 1. derecede SİT alanı olarak korunması ve gelecek kuşaklara bırakılmasında her zorluğa katlanan, bir ara görevinden ayrılması nedeniyle de Foça Meydanı’nda ardından lokma dökülen, ama Foça’ya, Foçalılara küsüp darılmadan yine Foça ve geleceği için çalışıp didinen ve bu çalışmalar sırasında Athena Tapınağı’nın ayaklarını, İonlar’a ait dünyanın en eski çelik işleme atölyesi ile en eski İon evini, Anadolu’nun ilk tiyatrosunu, “Heredot Duvarı”nı, Kybele Tapınağı’nı, Roma-Bizans Dönemi mozaiklerini, Arkaik Dönemin en eski yapılarından olan Megaron’u gün yüzüne çıkarandır.
Ömer hoca’nın bu çalışmalar yanında gelecekle ilgili de çok önemli projeleri var. Bunları da yazmalıyım:
Değirmenlitepe’deki üç yeldeğirmenin ayağa kaldırılması, Athena Tapınağı’nın restitüsyonunun yapılması, Foça Müzesi’nin kurulması, Heredot Sur Duvarları’nı turizme kazandırılması, Yarımada civarındaki Ceneviz Surları’nın onarımı, Osmanlı Dönemi Mezarlığı’nın “Açıkhava Müzesi”ne dönüştürülmesi, Arkeolojik Park’ın açılması ve Anadolu’nun ilk tiyatrosu olan Foça Antik Tiyatrosu restorasyonun yapılması.
Bu üç bilim insanını Foçalılar hiç ama hiç unutmamalılar…
Athena Tapınağı Restitüsyonu
recboz48@gmail.com
|
