FREUD’UN ARDILLARI: ADLER VE JUNG
Freud’un öğrencileri arasında en başta kuşkusuz Alfred Adler’in [1870-1937] ve Carl Gustav Jung’un [1875-1961] adları anılır. 1914’ten önce Freud’dan ayrılmalarına karşın, yine de kendilerini psikanalizin etkisinden kurtaramamışlardır.
Nietzsche’nin söylencesi, Freud’da olduğu gibi, Adler’in birey psikolojisinin çıkış noktasını oluşturur. Nietzsche, “İktidar İstenci” adlı kitabında, bu istencin yaşamın son tözü olarak herkesin içinde faaliyet gösterdiğini, ama insandaki reel zayıflıkla çeliştiğini ve buradan da aşağılık duygusunun ortaya çıktığını varsayar. Bu tür ve organik koşullu aşağılık duygularını telafi etmek için uğraşılırken, tam-değerliliğe ulaşma çabasına dair psişik bir üstyapı oluşur. Şayet bu hedefe ulaşılamazsa, o zaman insan nevrozlara, hastalıklara sığınır.
Adler de, ruhun doğuştan mevcut bir temel içtepi tarafından yönlendirildiğini kabul eder; yalnız onda libido’nun yerini “iktidar istenci” alır. Bu açıklamalara göre, toplum Adler’de dış belirleyici etken olarak henüz ortaya çıkmaz; bu, Freud’da bile “ben”in “gerçeklik”le ilişkisi içinde ele alınır. Ayrıca burada söz konusu olan, ne kendi başına ne de bağımlı disiplin olarak bir bilim olan iki spekülasyonun yüzeysel bağıdır. Sonuç olarak Adler’de gözlemlenen şey, birey psikolojisidir. İnsanı iktidar çabasının nitelediğini öne süren savı temel alarak genelleştirmeler yapmanın mümkün olduğunu söylemek bilimsel bir tutarsızlıktır, kolayca formüle edilmiş bir önkoşuldur. Öte yandan böyle bir psikolojiden emperyalist savaşların türetildiği, “gerekçelendirildiği”, ve böylece burjuvazinin temize çıkarıldığı da bir gerçektir. Mevcut düzeni ve buyurganlığı haklı göstermek için, aynı şekilde insanlar üzerinde egemenlik kurma çabasından da yararlanılabileceği açıktır.
Carl Gustav Jung ise, cinsel içtepinin rolünü azaltarak, düşlere ve içtepilerin bastırılmasına o kadar büyük önem vermez. İçtepilerin bastırılması, Jung’da “kompleks”le yer değiştirir. Bu “kompleks”, bilinç-dışına dair, düşlerde bastırılmış bilinçsiz motiflere bağlı bir fenomendir. Psikanalizleri bireyselci olan Freud ve Adler’den farklı olarak Jung, bir “kompleks psikolojisi” geliştirir. Freud’daki bireyin içtepisel yazgısını belirleyen ilktarihsel ailevi yıkımların benzeri, Jung’da bireysel bilinç-dışının temelini oluşturan “nesnel”, “kolektif” bir bilinç-dışıdır. Bu “kolektif” bilinç-dışında güya simgesel ilkimgelerin, ilkörneklerin [arketip] her çeşiti mevcut olmuştur. Freud’la arasındaki en önemli fark, Jung’un, söylenceleri bireyselci değil, “kolektifçi” olarak temellendirmesidir sadece. Ama psikanalizin söylenceye dayalı tözü, içtepisel-teorik temellendirilişi ve böylece bilimsel olmayan niteliği olduğu gibi korunur. Ne var ki, Jung’un halklara özgü psişik ilkörnekleri varsayması büyük önem taşır. Bu psişik ilkörnekler doğuştandır ve kolektif bilinç-dışını belirler. Faaliyetleri de çok-biçimlidir. Düşlerde ve psişik aksaklıklarda gün ışığına çıkarlar, ama kültürel yönden uyarıcı olarak da etkide bulunabilirler. Böylece kültür, tarihsel değil, sadece ruhun tarih-dışı-söylencesel kolektif ilkörneklerinin maddeleştirilmesiyle yaratılır. Jung’un bu tasarımı yüzünden psikanalizde, ırkçı savların, üstün ve aşağı ırkların varlığı düşüncesi kendine yer bulabilmiştir. Yahudi kategorilerini olduğu gibi Cermen ruhuna uygulamanın tıp psikolojisi açısından yanlış olacağına dair anti-semitik imalarla Jung’un eserlerinde karşılaşılır. Jung’a göre bir Yahudi ve bir Cermen ruhu, bir Yahudi ve bir Cermen nevrozu, bir Yahudi ve bir Cermen tedavisi vardır!
Jung bundan başka insan karakterlerine, tiplerine dair tasarımıyla da ün kazanmıştır. Psişik, temel bir işlevin başta gelmesine göre Jung insanları düşünsel tip, duygusal tip, duyusal tip, sezgisel tip diye ayırır. Bunları dışa ya da içe dönük tip sınıfıyla birleştirir. Ama böyle bir temel üzerinde bilimsel bir karakterbilim kurmak mümkün değildir.
Kaynaklar:
-Der Wille zur Macht [İktidar İstenci], F. Nietzsche, Alfred Kröner Verlag.
-Bireysel Psikoloji, A. Adler, Hayat Yay., İst. 2000
-İnsanın Doğası, A. Adler, Payel Yay., İst. 2004
-Yaşamın Anlamı, A. Adler, Payel Yay., İst. 2003
-İnsanı Tanıma Sanatı, A. Adler, Say Yay., İst. 1989
-Analitik Psikoloji, C. G. Jung, Payel Yay., İst. 1997
-Dört Arketip, C. G. Jung, Metis Yay., İst. 2003
oguzozugul@hotmail.com
|
