Yaz Okumaları: 1
“Köpeklerin Bilgeliği”
Antikçağ Kiniklerinden Metinler
Georg Luck
Çev. Oğuz Özügül (Almancadan)
Say Yayınları; 488 sy.
(Foça’da yaşayan sevgili dostum Oğuz Özügül, her birimizi kıskandıracak bir yoğunlukla çalışmalarını sürdürüyor. Almancadan yaptığı felsefe çevirilerin sonuncusu Georg Luck’un “Köpeklerin Bilgeliği” adlı çalışması.
Bu kitapla ilgili olarak bir tanıtım yazısı yazdım; bu yazıyı Foça’daki kitapsever dostlarla da paylaşmak istiyorum. Umarım günlerden bir gün sevimli kır kahvelerimizden birinde birbirimizi kıstırır ve adı geçen kitap hakkında kıyasıya bir söyleşiye bile girişiriz! Neden olmasın?)
Shakespeare’in Atinalı Timon adlı oyununda ilginç bir karakter yer alır. Apemantus’tur bu. Apemantus, oyunun tanıtım bölümünde huysuz bir filozof olarak nitelendirilmiştir. Apemantus’un ne ölçüde huysuz olduğuna kimse karar veremez elbette; ne ki, bu onun gerçekleri görmesiyle ilgili olarak taşıdığı ayrıcalığa da halel getirmez. Oyunda, Timon’un çevresinin dalkavuklarla dolu olduğunu görürüz. Bu asalak tayfası Timon’u bir güzel sömürmektedir. Apemantus ise bunların sahtekârlıklarını fark etmekte ve aklından geçenleri keskin bir dille söylemektedir. Oyunun bir yerinde Timon, Apemantus’a tıpkı öteki asalaklara da yaptığı gibi cömert davranmak istediğini belirtir ve ona da bir şeyler vermeye niyetlenir. Ancak Apemantus buna şiddetle karşı çıkar ve Timon’a şöyle der: “Hayır, ben hiçbir şey istemem; çünkü ben de satılacak olursam seni eleştirecek, dahası yanlışlarını yüzüne vuracak hiç kimse kalmaz çevrende.”
Düşünce tarihinin üvey evlatları olarak da adlandırabileceğimiz Kiniklere tipik bir örnek oluşturmaktadır Apemantus. Sonuçta, bıkmaz usanmaz söylemi, felsefeye baş vurarak yarar umduğumuz asıl meseleye cevap verecek ve Timon’un bir centilmenken münzevi bir insan düşmanı olmasına neden olacaktır! Evet, değişim gerçekleşmiştir!
Bu kısa girişi, felsefenin değiştirici yapısının öne çıkarmaktan çok Kinik filozofları, kurmaca bir karakter aracılığıyla da olsa örnekleme amacıyla seçtik. Şimdi sözü Georg Luck’un “Köpeklerin Bilgeliği” adlı çalışmasına getirebiliriz. Tabii bu noktada Kinik düşünürlere neden “köpek” denildiğini de açıklamamız gerekiyor. Grekçe “kyon”, yani köpek sözcüğüyle birebir ilişkili bir düşünce sistematiğiyle karşı karşıyayız. Rakiplerinin alaysama içeren bir çağrışımla yaşamlarını köpek yaşamına benzettikleri Kinikler, adlandırmadan gocunmayacak, aksine zaman içinde bu yakıştırmayı benimseyeceklerdir bile.
Felsefenin bu aykırı çocukları konusunda başvuru kaynakları da oldukça sınırlı aslında. Örneğin Diogenes’in yaşamla ilgili olarak söylediklerini bu gün okuyabiliyor olmamız bile bir şans belki de. Çünkü her biri şaşırtıcı bir zeka ürünü olan bu keskin ve vurucu gözlemler, neredeyse sözlü edebiyat geleneğinin yapısına uygun olarak kulaktan kulağa aktarılıp günümüze değin ulaşmayı başarabilmiş. Bu yaşam biçiminden disiplinli bir çalışma, dahası belgeleme beklemek fazla bir çaba olurdu zaten. Özgürlüğün en büyük, en önemli amaç olarak belirlendiği bir yaşam tarzından söz ediyoruz. Bu nedenle Kiniklerle ilgili bu derli toplu çalışmayı gerçekleştiren Georg Luck, felsefe tarihi adına bir teşekkürü hak ediyor mutlaka. Sonuç olarak, Kinik düşünürlere ait belge ve bilgiler yalnızca düşünce kırıntılarıyla ya da nükteli aforizmalarla günümüze ulaşabilmiş. Bu türden bir hayata bakış ve ifade ediş biçiminin, Bektaşilerin bakış ve ifade tarzlarını andıran bir yanı olduğunu söylemek ise kitabı okurken yaptığımız bir diğer saptama. Çalışmada yer alan ve Diogenes’e atfedilen bu aforizmalardan bir ikisini örnekleyerek düşüncemizi pekiştirelim:
“Hırsızın biri gecenin bir yarısı adamın başının altından para kesesini çekip almaya uğraşıyordu. Daha fazla dayanamadı ve şöyle fısıldadı: Al şu keseyi zavallı herif. Al ki, ikimiz de rahat bir uyku çekelim!”
“Bir sadaka isterken –ki bunu sıkıntıya düştüğü için ilk kez yapıyordu_ şöyle dedi: Başkasına verdiysen bana da ver. Vermediysen de lütfet ve benden başla.”
“Bir hovardanın evinde satılık yazısını görünce kendi kendine şöyle mırıldandı: Eh, bu kadar işretten sonra hanenin sahibini kusacağı zaten belliydi!”
Kinik okul, felsefe tarihinde Sokratesçi okullardan biri olarak kabul görmüştür. Düşünsel yapının belli başlı adlarından biri olan Anthisthenes mutluluğa ancak erdemle ulaşılacağını ve bu erdemin de dünyevi hazları yadsımakla mümkün olabileceğini (mülkiyet, aile ve benzeri diğer değer yargıları) savunur. Diogenes bu öğretiyi eyleme dönüştüren addır. O gerçek erdeme ancak bu şekilde ulaşılacağını savunur. Bu doğasal yaşayışın temelleri, insani değerlerin doğaya aykırı olduğunu öne süren stoacılık tarafından da beslenmiştir.
Kiniklerin temel kavramlarından bir diğeri de “konuşma özgürlüğüdür.” (parrhesia) Konu her ne olursa olsun sözünü esirgememe bir bilgelik ve erdemdir. Bu yöntem, antik tiyatronun önemli bir dalı olan commedia geleneğinin gelişmesinde de belirleyici olacaktır. Bu arada bütün olarak Stoacılığın, belli bir değişikliğe uğramış olsa da özünde ılımlı Kinizm düşüncesi taşıdığını unutmamak gerekir.
Luck’un “Köpeklerin Bilgeliği/ Antikçağ Kiniklerinden Metinler” başlığıyla dilimize kazandırılan çalışmasını felsefeye meraklı okurların keyifle okuyacakları bir gerçek. Antikçağ’ın belli başlı Kiniklerinden olan (Hipparchia, Menedemos, Menippos,Onesikritos, Phoinix, Epiktetos, Lukianos....) düşünürlerden kısa metinlerle bezeli olan bu oylumlu çalışmanın düşünce tarihinde yolculuğuna çıkacak okurlar için yararlı bir ön metin olacağını söylemekle yetinelim. Felsefenin temel taşlarından bir tanesi ufki bir bakışa sahip olmaksa bir başkası da hoşgörüyle yüklenmektir çünkü. “Köpeklerin Bilgeliği”ne gizlenmiş olan ve kinizmin o büyük hoşgörü dünyasından kaynaklanan bu metinlerden yararlanmak , daha sonralarda göz gezdirilecek olan metinleri de benzer bir algı ve hoşgörüyle damıtabilmenin ön koşulu olacaktır.
www.ahmetonel.com
|
