Tayfun ÖZKAYA
KARS’TA GÃœZEL ÅžEYLER OLUYOR
Kars’ta BoÄŸatepe ve çevresi köylerde güzel ÅŸeyler oluyor. 1800 metrede domates yetiÅŸtirmek, kaybolan buÄŸday çeÅŸitlerini canlandırmak gibi. BoÄŸatepe Çevre ve YaÅŸam DerneÄŸi baÅŸkanı Ä°lhan Koçulu ve eÅŸ baÅŸkanı Zümran Ömür ve daha birçok kadın çevrelerindeki hayatı olumlu yönde deÄŸiÅŸtiriyorlar. Kadınlar çok güçlü bir önderlik sergiliyor. DerneÄŸin baÅŸarılarını anlatmak sayfalar sürer. Bugün sadece ikisinden söz edeceÄŸim. Bu yaz gidip yerinde gördük.
Bu köyler 1800-2200 metre yükseklikteler. Kars’ın ne kadar soÄŸuk olduÄŸunu biliyorsunuz. Sebze yetiÅŸtirmek zor. Çok yüksek köylerde nerede ise sadece hayvancılık yapılıyor. Biraz daha alçaktaki köylerde hayvancılık yanında buÄŸday baÅŸta bazı ürünler de yetiÅŸebiliyor. Dernek çalışmalarına baÅŸlamadan önce çoÄŸu köyde yazın dahi sebze yetiÅŸmiyordu. Daha çok tek yanlı beslenme nedeniyle baÅŸta kanser birçok hastalık kol gezmekte idi. Köylüler baÅŸta “buralarda sebze olmaz” demiÅŸler. Daha sonra her evin yakınında küçük bahçeler kurulmuÅŸ. Maydonoz, roka, tere, soÄŸan vb. birçok yeÅŸillik, ayrıca bazı sebzeler yetiÅŸtiriyorlar. Bazıları naylondan küçücük seralar yapmışlar. Ä°lkbaharda evlerinin pencereleri içinde domates fidesi yetiÅŸtirip yazın bu seralara dikiyorlar. Biraz geçte olsa domates, biber vb. yetiÅŸtiriliyor. Bunlar sayesinde beslenme sistemi iyileÅŸmiÅŸ. Yemek yediÄŸimiz yerlerde hep bu bahçelerden yeÅŸillik, sebze koparılıp yenildi. Ä°lhan Bey “artık kanser olayları daha seyrek görülüyor” dedi. Her bölgenin üretebildiÄŸi kadar ürün çeÅŸidi yetiÅŸtirmesinde büyük fayda var. Bunu “yerel üret, yerel tüket“ ÅŸeklinde formüle edebiliriz. Kars’ta domates üretilebiliyorsa, baÅŸka yerlerde neler yapılmaz. Bu uygulamanın büyük yararları var. Gıdaların seyahati azalacak. Bu da küresel ısınmayı engelleyecek. Şüphesiz ticaret sıfırlanacak deÄŸil. Her yörede ürün sayısı çoÄŸalınca nöbetleÅŸe tarımın faydaları ortaya çıkacak. Tek ürün (monokültür) hastalık ve zararlıların artmasına neden oluyor.
Ä°kinci konu da yerel buÄŸdaylar. Bunlardan en önemlilerinden biri de kavılca denilen yerel buÄŸday çeÅŸidi. BildiÄŸimiz gibi Türkiye buÄŸdayın ana vatanı. Kavılca antik bir buÄŸday. Bu proje olmasaydı muhtemelen kaybolurdu. Köylerde bunu üretenlerle konuÅŸtuk. BeÅŸ-altı sene evvel buÄŸdayı kimyasal gübre ile üretiyorlardı. Bazıları tohuma da para veriyordu. Åžimdi sadece hayvan gübresi kullanıyorlar. Tohum da artık kendilerinden. Verim kavılcada ve kırmızı buÄŸdayda önceye göre kısmen artmış. Masraflar azalınca gelirleri de önceye göre artmış bulunuyor. Kavılca buÄŸdayı daha pahalı satılıyor. Köylüler bize kırmızı buÄŸday çeÅŸidi 60 kuruÅŸa satılırken kavılcanın 3-4 TL’ya bile satıldığını söylediler. Yerel çeÅŸitlerin besin maddeleri açısından zengin olduÄŸunu araÅŸtırmalardan biliyoruz. Kavılcada olduÄŸu gibi çoÄŸunda lezzet de çok iyi oluyor. KonuÅŸtuÄŸumuz köylüler kavılcadan bulgur yapıldığını ve bununla piÅŸirilen pilavın çok lezzetli olduÄŸunu söylediler. Bir köylü “eskiden kimyasal gübre ile üretilmiÅŸ buÄŸday çeÅŸitlerinden pilav yaptığımızda hiç lezzet almazdık. Ä°stemeyerek yerdik. Pilava burada kaz eti de katarız. Kavılca ile yapılan pilavın hazmı kolaydır. ÅžiÅŸkinlik yapmaz. Çok su içersin “dedi. Kars BoÄŸatepe projesinden anlatacak çok daha güzel ÅŸeyler var. Onları baÅŸka yazılara saklayalım.
Kars projesinin başarılı olmasının bir önemli nedeni de kadınlara verilen önem. Kadınlar projede ve dernek yönetiminde çok önlerde ve aktifler. Zor koşullarda bile uğraşılırsa hayatı güzelleştirmek, refahı arttırmak mümkün. Yerel tohumlar ve agro ekolojik tarım başarıya giden yolda önemli araçlar.
Tayfun ÖZKAYA
"Tayfun ÖZKAYA" bütün yazıları için tıklayın...
Kars’ta BoÄŸatepe ve çevresi köylerde güzel ÅŸeyler oluyor. 1800 metrede domates yetiÅŸtirmek, kaybolan buÄŸday çeÅŸitlerini canlandırmak gibi. BoÄŸatepe Çevre ve YaÅŸam DerneÄŸi baÅŸkanı Ä°lhan Koçulu ve eÅŸ baÅŸkanı Zümran Ömür ve daha birçok kadın çevrelerindeki hayatı olumlu yönde deÄŸiÅŸtiriyorlar. Kadınlar çok güçlü bir önderlik sergiliyor. DerneÄŸin baÅŸarılarını anlatmak sayfalar sürer. Bugün sadece ikisinden söz edeceÄŸim. Bu yaz gidip yerinde gördük.
Bu köyler 1800-2200 metre yükseklikteler. Kars’ın ne kadar soÄŸuk olduÄŸunu biliyorsunuz. Sebze yetiÅŸtirmek zor. Çok yüksek köylerde nerede ise sadece hayvancılık yapılıyor. Biraz daha alçaktaki köylerde hayvancılık yanında buÄŸday baÅŸta bazı ürünler de yetiÅŸebiliyor. Dernek çalışmalarına baÅŸlamadan önce çoÄŸu köyde yazın dahi sebze yetiÅŸmiyordu. Daha çok tek yanlı beslenme nedeniyle baÅŸta kanser birçok hastalık kol gezmekte idi. Köylüler baÅŸta “buralarda sebze olmaz” demiÅŸler. Daha sonra her evin yakınında küçük bahçeler kurulmuÅŸ. Maydonoz, roka, tere, soÄŸan vb. birçok yeÅŸillik, ayrıca bazı sebzeler yetiÅŸtiriyorlar. Bazıları naylondan küçücük seralar yapmışlar. Ä°lkbaharda evlerinin pencereleri içinde domates fidesi yetiÅŸtirip yazın bu seralara dikiyorlar. Biraz geçte olsa domates, biber vb. yetiÅŸtiriliyor. Bunlar sayesinde beslenme sistemi iyileÅŸmiÅŸ. Yemek yediÄŸimiz yerlerde hep bu bahçelerden yeÅŸillik, sebze koparılıp yenildi. Ä°lhan Bey “artık kanser olayları daha seyrek görülüyor” dedi. Her bölgenin üretebildiÄŸi kadar ürün çeÅŸidi yetiÅŸtirmesinde büyük fayda var. Bunu “yerel üret, yerel tüket“ ÅŸeklinde formüle edebiliriz. Kars’ta domates üretilebiliyorsa, baÅŸka yerlerde neler yapılmaz. Bu uygulamanın büyük yararları var. Gıdaların seyahati azalacak. Bu da küresel ısınmayı engelleyecek. Şüphesiz ticaret sıfırlanacak deÄŸil. Her yörede ürün sayısı çoÄŸalınca nöbetleÅŸe tarımın faydaları ortaya çıkacak. Tek ürün (monokültür) hastalık ve zararlıların artmasına neden oluyor.
Ä°kinci konu da yerel buÄŸdaylar. Bunlardan en önemlilerinden biri de kavılca denilen yerel buÄŸday çeÅŸidi. BildiÄŸimiz gibi Türkiye buÄŸdayın ana vatanı. Kavılca antik bir buÄŸday. Bu proje olmasaydı muhtemelen kaybolurdu. Köylerde bunu üretenlerle konuÅŸtuk. BeÅŸ-altı sene evvel buÄŸdayı kimyasal gübre ile üretiyorlardı. Bazıları tohuma da para veriyordu. Åžimdi sadece hayvan gübresi kullanıyorlar. Tohum da artık kendilerinden. Verim kavılcada ve kırmızı buÄŸdayda önceye göre kısmen artmış. Masraflar azalınca gelirleri de önceye göre artmış bulunuyor. Kavılca buÄŸdayı daha pahalı satılıyor. Köylüler bize kırmızı buÄŸday çeÅŸidi 60 kuruÅŸa satılırken kavılcanın 3-4 TL’ya bile satıldığını söylediler. Yerel çeÅŸitlerin besin maddeleri açısından zengin olduÄŸunu araÅŸtırmalardan biliyoruz. Kavılcada olduÄŸu gibi çoÄŸunda lezzet de çok iyi oluyor. KonuÅŸtuÄŸumuz köylüler kavılcadan bulgur yapıldığını ve bununla piÅŸirilen pilavın çok lezzetli olduÄŸunu söylediler. Bir köylü “eskiden kimyasal gübre ile üretilmiÅŸ buÄŸday çeÅŸitlerinden pilav yaptığımızda hiç lezzet almazdık. Ä°stemeyerek yerdik. Pilava burada kaz eti de katarız. Kavılca ile yapılan pilavın hazmı kolaydır. ÅžiÅŸkinlik yapmaz. Çok su içersin “dedi. Kars BoÄŸatepe projesinden anlatacak çok daha güzel ÅŸeyler var. Onları baÅŸka yazılara saklayalım.
Kars projesinin başarılı olmasının bir önemli nedeni de kadınlara verilen önem. Kadınlar projede ve dernek yönetiminde çok önlerde ve aktifler. Zor koşullarda bile uğraşılırsa hayatı güzelleştirmek, refahı arttırmak mümkün. Yerel tohumlar ve agro ekolojik tarım başarıya giden yolda önemli araçlar.
Tayfun ÖZKAYA
"Tayfun ÖZKAYA" bütün yazıları için tıklayın...