MÖ 12. yüzyılın başında Ege Göçü denen büyük göç hareketi sırasında güneydoğu Avrupa halklarının Anadolu'yu işgal etmeleri Truva Krallığı’nın ve arkasından Hitit İmparatorluğu’nun yıkılmasına neden oldu. MÖ 1500-1200 tarihlerinde Suriye ve Batı Anadolu kıyılarında ticaret kolonileri kurmuş olan Akaların güçlü Miken Devleti de ortadan kalktı. Ege Göçü’nün neden olduğu Dor Göçü sonucu olarak da Yunanistan’da oturan Aioller ve İonlar Batı Anadolu'ya geldiler.
Bu göç dalgasıyla Batı Anadolu'ya gelenler, kıyı şeridine ilginç bir sıralanmayla yerleştiler. Truva ile İzmir arasında Aiollerin, İzmir ile Milet arasında İonların, Milet'in güneyinden Likya'ya değin uzanan yörede de Dorların oturduğunu görüyoruz.
Batı Anadolu kıyılarına kurulan Aiol, İon ve Dor kentlerinin hepsinin küçük bir yarımada üzerine yerleşik olduğu görülür. Bunların çoğunun küçük yarımadacıklar üzerinde ve deniz kıyılarında kurulmuş olmaları, Hellenlerin denizci olmaları kadar yörenin yerlilerinden çekinmeleridir.
İon kentleri MÖ 9. yüzyılda Akdeniz yoluyla doğu dünyasını tanıyarak ileri bir yaşam düzeyine ulaştılar. Böylece zenginliğe ve refaha erişen İonlar Batı Anadolu'nun kuzeyine doğru yayılmaya başladılar.
Bu 1500 yıllık süreç içinde dünya tarihinin en önemli sosyal, bilimsel ve kültürel atılımları Ege'de gelişti.
MÖ 650-545 yıllarını kapsayan ve Altın Çağ denen dönemde, Ege'deki İon kentleri dünyanın en önde gelen ticaret, bilim, sanat ve kültür merkezleri olmuşlardı. Bu evrede Ege'de çok odalı evlerin, görkemli tapınakların, banyolu odaların, parkeli yolların, taştan çeşme binalarının ve anıtsal taş mezarların yapıldığını ve ilk defa geometrik kent planları uygulandığını görüyoruz. Para da bu evrede Lidya ve Ege bölgesinin ortak buluşudur.
Ege bölgesinin MÖ 545 tarihlerinde Pers egemenliğine girmesi ile İonların ve Aiollerin yüzyıl süren Altın Çağı’ndaki kültür liderliği son buldu. Ege'nin doğa filozofları, ressamları, heykeltraşları ve her çeşit sanat adamları ve yazarları Yunanistan'a ya da İtalya'ya göç ettiler.
Foça; antik adıyla Phokaia'nın kuruluşuna ve isminin kaynağına ilişkin çeşitli söylemler mevcuttur.
Antik çağ yazarları Herodot, Strabon ve Şamlı Nikolaos'tan günümüze ulaşan bilgiler, kentin MÖ 11. yy'da Peleponnes'in orta bölgelerinde yer alan Phokis'ten gelen Hellenler tarafından kurulduğunu gösterir. Kenti ilk kolonize edenler Aiollerdir. Phokaia yerleşimi Aiol kenti Kyme'den toprak istenerek kurulmuştur. Bu söyleme göre Phokaia adının Phokis'ten geldiği düşünülebilir.
Önceleri Aiol yerleşmesinin bir parçası olan Phokaia, daha sonra İon Codrus sülalesinden kralların egemenliğini kabul ederek İon birliği Panionion’a dahil oldu.
Diğer bir antik yazar olan Pausanias'tan elde edilen bilgiler doğrultusunda; Phokaia İon kentleri Teos ve Erythrai tarafından kurulmuştur. Yine arkeolojik kazılarda bulunan protogeometrik seramikler İonların 9. yy'ın sonlarından itibaren Phokaia'da bulunduklarını gösterir. Diğer bir kanıt da Phokaia sikkelerinin üzerinde uzun bir süre Teos kenti simgesinin bulunmasıdır.
Phokaia isminin bağlandığı diğer bir söylemse; Foça limanı girişindeki adaların fok balıklarına benzemesi ve Yunancadaki "Phoce-Fok” sözcüğüyle adlandırılmasıdır.
Kaynak : Foça Yerel Tarih Araştırma Merkezi çalışmalarından alınmıştır.
