Phokaialılar, MÖ 7. yy'dan başlayan hızlı bir yükselme dönemine girdiler. Kent İon yerleşmelerinin en kuzeyinde, Aiol bölgesinde yer almaktaydı.
Diğer İonlar gibi denizcilikte ileri olan Phokaialıların Akdeniz'de ticaret için kullandıkları, dönemin diğer gemilerinden çok hızlı gidebilen 50 kürekli gemileri vardı. Herodot'a göre uzun deniz yolculuğuna çıkan ilk Hellenler Phokaialılardır.
Phokaialılar bu özellikleri sayesinde, MÖ 7. yy'dan itibaren Mısır'dan Atlantik kıyılarına kadar tüm Akdeniz'de İon ticaretini yaydılar. Phokaialıların deniz ticaret bölgesi Kartacalılar ve Etrüskler tarafından tehdit edildiğinden, kendi güvenlikleri için Kuzey Akdeniz kıyıları boyunca koloni kentleri kurdular. Phokaialılar önceleri Miletlilerle birlikte Çanakkale boğazında Lampsakos (Lapseki), güney Karadeniz kıyısında Amisos (Samsun), kuzey Karadeniz kıyısında Crimea (Kırım) yerleşimlerini kurdular. Phokaia'nın Batı Akdeniz'deki kolonileri Orta İtalya'nın Batı kıyılarındaki Elea, Korsika adasındaki Alalia, İspanya'daki Ampurias ve en önemlisi Güney Fransa'daki Massalia'dır (bugünkü Marsilya). Massalia daha sonra yine aynı kıyılardaki Nicaea (Nice) ve Antipolis (Antibes) kentlerini kurmuştur.
Arkaik dönem boyunca Phokaia kenti özellikle Batı Akdeniz'e yönelik ticaretin önemli bir limanı olmuştu. Pseudo-Aristot'dan edindiğimiz bilgilere göre Phokaialılar "Emporia" denilen bir ticaret türüyle zenginleşmişlerdi. Emporia'da, satılan ürünlerin değerleri, ulaştırılan bölgelerin uzaklığına ve oradaki talebin yoğunluğuna göre artıyordu. Antik yazar Justinius: "Phokaialılar yerleşim alanlarının darlığından ve yetersizliğinden ötürü karadan çok denize yönelmişlerdi. Geçimlerini balıkçılık, ticaret ve sıklıkla, o zamanlar utanılacak bir şey olmayan korsanlıkla sağlıyorlardı." diye yazar. Lukian, Atheneus gibi diğer antik yazarlardan öğrendiğimize göre ise Phokaialılar, duvar işçiliği, değirmentaşı ve benzeri tarımda kullanılan taş aletlerin yapımında usta olmalarının yanı sıra; gümüşten içki kapları, yelpaze yapımı ve mor renkli boyasıyla da ün yapmışlardı.
MÖ 544'te Phokaia'yı kuşatan Pers komutanı Harpagus, şehir duvarlarını yıkıp Pers kralına teslim olmaları için Phokaialılara kısa bir süre tanır. Phokaialılar bu süre zarfında taşınabilir tüm mallarını da gemilerine yükleyip Chios'a (Sakız adası) doğru denize açıldılar. Süre dolduğunda kente giren Persler boş bir yerleşim buldular. Chios'da yeterince konukseverlik bulamayan Phokaialılar batıya doğru yola çıkarlar. Göçe başlamadan kentlerine geri dönüp, orada kalan zayıf Pers birliğini yok ederler. Kentten ayrılırken denize bir demir parçası atıp, o günün birinde tekrar deniz yüzeyinde belirmeden geri dönmeyeceklerine ant içtikleri söylenir.
Batıya açılanlar Korsika adasındaki kolonileri Alalia'ya gelirler. Bir süre burada yaşadıktan sonra, çıkan deniz savaşında Etrüsk-Kartaca birliğine yenilmeleri üzerine Alalia'yı terk ederek Rhegium'a giderler. Oradan da Oinotria'ya geçerek MÖ 540'da Elea (Velia) kentini kurdular. Bu kent MÖ 5. yy'da Felsefe okuluyla, hareketli bulmacalarıyla tanınan Zeno'yu ve Filozof Parmenides'i yetiştirerek tüm Akdeniz'de ünlenmişti.
Phokaialıların bir bölümü de anakentlerine geri dönerler. Kentin nüfusu azalmış ticaretin durgunlaşması yüzünden halk fakirleşmişti. MÖ 496'da Perslere karşı başlatılan isyan sırasında Phokaialıların İon Birliğine sadece 3 gemi verebilmiş olmaları ekonomik güçlerinin zayıflığına işarettir. Yine de denizcilikteki ünleri nedeniyle İon Birliği donanmasının komutası Phokaialı Dionysios'a verilmişti.
Anadolu'da Klasik dönemde devam eden siyasal karışıklıklar Phokaia kentini de etkiler. Buna rağmen kentin sosyal ve ekonomik varlığı etkin bir biçimde devam etmiştir.
Kaynak : Foça Yerel Tarih Araştırma Merkezi çalışmalarından alınmıştır.
